Öllum er í fersku minni áróðursstríð LÍÚ í málgagni sínu, Morgunblaðinu, ásamt auglýsingaherferð í öllum fjölmiðlum landsins, gegn breytingum á fiskveiðistjórnunarkerfinu hér á landi. Þó mesta auglýsingabruðlið virðist um garð gengið – í bili a.m.k. – þá er morgunljóst að sú falska einshljóðfærissynfónía hefst aftur um leið og þingið tekur til starfa í haust.

Lygaáróðurinn var sá að ef þær breytingar sem stjórnvöld boðuðu yrðu að veruleika, breytingar sem þó voru orðnar útvatnaðar af undanlátssemi við svokallaða hagsmunaaðila, þá færi hér allt á hausinn og helst var að skilja að ekki yrði framar dregið bein úr sjó við Íslandsstrendur. Reyndar er það merkilega lýsandi fyrir sjálfhverfuna og einkahagsmunahyggjuna hér á landi að einu hagsmunaaðilarnir sem LÍÚmenn koma auga á í þessu máli eru þeir sjálfir. Engum dettur í hug að eigendur auðlindarinnar, þjóðin sjálf, hafi eitthvað um málið að segja eða sé hagsmunaaðili yfirleitt.

Nú er hafið annað áróðursstríð. Ríkisstjórnin hefur boðað að virðisaukaskattur á þjónustu veitingahúsa og gististaða verði hækkaður úr 7%a afsláttarþrepi í almennt skattþrep. Fjármálaráðherra lýsti skattaafslættinum, sem hefur verið veittur frá árinu 2007, réttilega sem ríkisstyrk. Hún hefur hlotið bágt fyrir það, eins og ferðaþjónustan skammist sín alveg ógurlega fyrir að þiggja ríkisstyrki. Ferðaþjónustunni til huggunar má benda henni á að heilu atvinnugreinunum er haldið á floti á ríkisstyrkjum – og ekki er að sjá að nein skömm fylgi því. Að minnsta kosti vilja flestir meira – og sumir telja jafnvel að engum komi það við hvernig með styrkina er farið.

En það er önnur saga. Ferðaþjónustan berst nú um á hæl og hnakka, í anda stórútgerðarmanna, og reynir að telja þjóðinni trú um að öll ferðaþjónusta fari á hausinn, leggist hreinlega af og ferðamenn hætti að sækja landið heim. Megum við á næstunni búast við auglýsingum frá samtökum gistihúsaeigenda, þar sem starfsmenn og gestir verða látnir með dramatískum innslögum lýsa því að þeir muni missa vinnuna og hætta að gista, ef áform ríkisstjórnarinnar verða að veruleika? Svo komi kannski á skjáinn prófessor í sálfræði sem upplýsi þjóðina um afleiðingar þess ef ekkert verði sofið á Íslandi, til eilífðarnóns? Allt vegna ríkisstjórnarinnar, auðvitað.

„Nú á að slátra Gullgæsinni og draga úr ferðamannastraumi til Íslands“, lét hóteleigandi í Keflavík hafa eftir sér. Sami hóteleigandi upplýsir lesendur Víkurfrétta um það að ef hótel- og gistihúsaeigendur hefðu talið sig geta hækkað verð undanfarin ár, þá hefðu þeir gert það, enda ekki veitt af til að bæta afkomuna í „harðærinu“.

Þessar yfirlýsingar eru athygli verðar, ekki síst í því ljósi að umrædd þjónusta mun hafa snarhækkað undanfarin ár, þrátt fyrir stórfelldan virðisaukaafsláttinn frá 2007, ef marka má upplýsingar frá fjármálaráðuneytinu. Og þrátt fyrir stöðugar verðhækkanir hafa ferðamenn hópast inn á hótelin og gististaðina, sem aldrei fyrr. Og þeir hafa ekki heldur látið neitt stöðva sig, þegar kemur að því að kaupa vörur og aðra þjónustu. Og þeir munu ekki heldur láta það á sig fá þó þjónusta veitingahúsa og gististaða verði færð í almennt virðisaukaskattþrep. Vitið bara til.

Málflutningur af þessu tagi er engum til sóma, hvorki ferðaþjónustunni, útgerðinni, né öðrum „hagsmunahópum“. Trúverðugleiki þeirra gufar hreinlega upp með þessum eilífu heimsendaspám.

Því miður er þetta samt lenskan í opinberri umræðu hér á landi. Að mála skrattann á vegginn.

Nú liggja fyrir úrslit í forsetakosningunum og ljóst að fimmta kjörtímabilið er framundan hjá Ólafi Ragnari Grímssyni. Það kemur svo sem ekki á óvart. Eins og bent hefur verið á er engin hefð fyrir því að fella sitjandi forseta í kosningum, hinir frambjóðendurnir voru reynslulausir, nánast eins og bláeyg börn, í samanburði við refinn Ólaf, í kosningaslag. Og hið táknræna tækifæri til að kveðja nú gamla tímann og byrja upp á nýtt er runnið þjóðinni úr greipum.

Ólafur Ragnar hlaut meira en 50% atkvæða, sem kom mér sjálfum á óvart, var búinn að sjá fyrir mér 40-45% og minni mun á honum og Þóru Arnórsdóttur.

Eins og fram kom í kosningasjónvarpi Ríkisútvarpsins sótti Ólafur mest fylgi til kjósenda Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks eins og við var búist. Það var hinsvegar skemmtilega súrrealískt að skyggnast inn í Valhöll á kosningavöku ungra Sjálfstæðismanna þar sem kjöri þessa gamla hatursmanns var fagnað með húrrahrópum. „You aint seen nothing yet!“ kemur ósjálfrátt upp í hugann.

Í samræmi við þetta lá meginstraumurinn í fylgi Ólafs Ragnars í lítið menntuðum frekar en mikið menntuðum, hjá körlum fremur en konum og á landsbyggðinni fremur en á höfuðborgarsvæðinu. Og þar fór Suðurkjördæmi auðvitað fremst, hinn frjói akur Árna Johnsens. Einmitt að þessum hópum eiga fyrrnefndir flokkar greiðasta leið. Kosningabaráttu Ólafs var enda snúið þráðbeint þangað. Höfðað var til þjóðerniskenndar og nauðsynjar á „sterkum leiðtoga á óvissutímum“.

Ólafur Ragnar og hans menn beittu öllum þeim lævísu klækjabrögðum sem útsmognir bragðarefir í pólitík kunna og nota í kosningaslag. Slegið var fram einföldum frösum, og skipti þá engu máli hvort þeir stæðust skoðun, í trausti þess að þeir yrðu gripnir á lofti. Ef hentaði var svo þvertekið fyrir frasana daginn eftir, eins og t.d. þennan með óvissuna. Og Ólafur beit svo höfuðið af skömminni með því að líkja 12 milljóna kosningabaráttu Þóru við „2007 auglýsingaslag“, maðurinn sem sjálfur eyddi 90 milljónum í kosningabaráttu á sínum tíma. „Óforskammað“ var þetta uppátæki réttilega kallað í kosningavöku sjónvarpsins.

Það var einnig „snjöll“ smjörklípa hjá Bessastaðabóndanum, um leið og hann sló sjálfan sig til riddara fólksins gegn óvinsælli ríkisstjórn, að byrja á því allra fyrst að spinna sinn helsta keppinaut við stjórnmálaflokk, Samfylkinguna, og láta hann berjast við það alla kosningabaráttuna að reyna að losa sig úr þeim vef. Og vel að merkja, þetta kemur frá eina frambjóðandanum sem sannanlega hefur verið flokkspólkitískur – já, meira að segja komið víða við og látið vind ráða för hverju sinni. En þarna sló hann sem sagt tvær flugur í einu höggi. Hann kom bæði ríkisstjórninni og Evrópusambandinu á herðar keppinautarins, en sjálfum sér í mjúkinn hjá meirihluta þjóðarinnar, sem er á móti hvoru tveggja.

Öll kosningabarátta forseta vors ber skýr einkenni þeirra klækjastjórnmála sem hann hefur verið órjúfanlegur hluti af – virkur þátttakandi og gerandi í – alla sína tíð.

Í þessu ljósi er það þyngra en tárum taki að Ólafur Ragnar sækir fylgi sitt frekar til ungra kjósenda en þeirra sem eldri eru. Unga fólkið, af öllum, vill ekki breytingar, ekki nýtt Ísland, ekki ný vinnubrögð, heldur áfram um ókomna tíð sama, gamla jukkið. Forsetakosningarnar eru til vitnis um það.

Í nýjasta helgarblaði DV er athyglivert viðtal við knattspyrnumanninn Ívar Ingimarsson. Eða réttara sagt fyrrverandi knattspyrnumanninn, því Ívar ákvað nýverið að leggja skóna á hilluna, hætta eftir farsælan feril atvinnuknattspyrnumanns í útlöndum og snúa heim. Og Ívar og eiginkona hans ákváðu að fara ekki hálfa leið, setjast að í margmenninu við Faxaflóann, eins og einhverjum gæti dottið í hug að væri eðlilegra skref eftir að hafa búið árum saman í stórborgum erlendis. Nei, þau vildu í friðsæld og frelsi heimahaganna á Austurlandi. „Heim í heiðardalinn“, eins og þar stendur.

Og þau hjónin eru uppfull af hugmyndum um það hvernig þau geti skapað sér og sínum tækifæri og grundvöll undir líf og hamingju. Ívar hefur skýra sýn á framtíð landshlutans. Hún felst í því að láta ekki staðar numið þrátt fyrir verksmiðju, sofna ekki værðarsvefni í kjöltu álvers í Reyðarfirði.

„Nú er búið að byggja hér álver og sama hvað hverjum finnst um það þá er um að gera að nýta tækifærið sem fylgir því til að byggja upp aðra atvinnumöguleika. Ef það er ekki hægt að nýta tekjurnar af álverinu til þess þá er það glatað tækifæri. Það væri mjög sorglegt ef það endaði þannig að það væri ekkert eftir nema verksmiðjan og það sem fylgir henni […]. Þá gæti sú stund runnið upp að menn spyrji af hverju við vorum að standa í þessu“.

Ívar segir Austurland eftirbát annarra landshluta í þróun ferðaþjónustu og telur að það gæti stafað af ruðningsáhrifum álversins – með því hafi atvinnumálum í landshlutanum „verið bjargað endanlega“ og menn hafi í kjölfarið sofnað á verðinum. Hann bendir á að þrátt fyrir yfirlýsingar ýmissa um að áhrifa álversins myndi gæta um allan landshlutann, styrkja allar sveitir og firði, og fullyrðingar um eitt atvinnusvæði, þá væri raunveruleikinn annar. Breiðdalsvík og Stöðvarfjörður, þar sem þau hjón ólust upp, eru staðir í tilvistarkreppu og á undanhaldi, þrátt fyrir álver Alcoa.

„„Það er kannski kaldhæðni örlagan[n]a að þegar göngin á milli Fáskrúðsfjarðar og Reyðarfjarðar voru opnuð þá lokaði Samherji frystihúsinu á Stöðvarfirði. Slæmar fréttir voru faldar í góðum fréttum. Sumir sögðu jafnvel að það væri allt í lagi að frystihúsið lokaði því þetta væri allt orðið eitt atvinnusvæði og það gætu allir keyrt yfir á Reyðarfjörð til að vinna í álverinu. Ég held að það hafi ekki verið hugsað til enda.““

Ívar bendir á að álver er ekkert endilega besti „þjónn samfélagsins“, það hafi ekki jafn sterkar og djúpar rætur í mannlífinu eins og umfangsminni starfsemi í eigu íbúanna. Þó álverið hafi skapað störf og laðað að fólk sem annars hefði ekki flutt á svæðið, þá hafi á móti tapast önnur störf vegna þeirrar værukærðar sem fylgdi þessum stóra vinnustað, sem öllu átti að bjarga. Það er ekki gæfulegt, segir Ívar, „að setja öll eggin í sömu körfuna“ eins og gert hefur verið, og nauðsynlegt að hugsa um það sem við tekur þegar álverið fer. „Það gerist á endanum, þótt það gerist ekki á næstu árum eða áratugum“ því álver er bara eins og önnur alþjóðleg stórfyrirtæki sem „eru þar sem þau græða og allt snýst um krónur og aura en ekki samfélagið í kring um þau“.

Ívar bendir einnig á að 12 tíma vaktavinna í verksmiðju henti ekki öllum og sé heldur ekki ákjósanleg fyrir mannlíf í litlum þorpum, því annar hluti bæjarbúa sé alltaf í vinnunni meðan hinn hlutinn sefur. „Það hefur auðvitað áhrif á samfélagið á Stöðvarfirði sem og annars staðar, það er ekki hægt að líta framhjá því. Þetta er langstærsti atvinnurekandinn á svæðinu og hann hefur lífið í þessum bæjum í höndum sér“.

Ívar og kona hans ákváðu að setjast að á Egilsstöðum, og þeim finnst eðlilegt að fólk íhugi hvort það kæri sig um að búa í næsta nágrenni við mengun frá verksmiðju. En þetta, og aðrar neikvæðar hliðar framkvæmdanna, má helst ekki tala um, segir Ívar, og bendir á miklivægi þess að skoða áhrif álversins heildstætt og með hlutlausum hætti, því þau koma ekki öll í ljós strax. „En þá finnst mér líka í lagi að staldra við og öðlast betri yfirsýn áður en það er ákveðið að byggja fleiri álver á Íslandi, en ég veit að það er verið að þrýsta á um það núna“.

Ætli þessi varnaðarorð Ívars eigi ekki við á fleiri sviðum í íslensku samfélagi?

Viðtalið við Ívar Ingimarsson er skólabókardæmi um það að auður hvers samfélags felst í fólkinu sem þar býr. Vissulega er Ívar ekki hver annar verkamaður á mölinni. Hann hefur í krafti hæfileika sinna lagt land undir fót og forframast. Þrátt fyrir áralanga dvöl úti í hinum stóra heimi ber hann einlæga virðingu fyrir litla þorpinu sínu og náttúrunni. Og það sem öllu skiptir er að hann vill koma heim aftur, leggja þar grunn fyrir fjölskyldu sína, en um leið þann grunn sem samfélaginu sem ól hann upp er nauðsynlegur til að eygja von um betri tíð.

Sú von festir nefnilega ekki frjóastar rætur í álverksmiðju.