Í 45. vísu Völuspár segir svo:

Bræðr munu berjaz
ok at bönum verða,
munu systrungar
sifjum spilla;
hart er í heimi,
hórdómur mikill,
skeggöld, skálmöld,
skildir ro klofnir,
vindöld, vargöld
áðr veröld steypiz;
mun engi maðr
öðrum þyrma.

Um þetta erindi kvæðisins segir Sigurður Nordal m.a. í útfgáfu sinni frá 1952 (bls. 120): „Mannfélagið er að liðast sundur, jafnvel helgustu ættarbönd eru slitin. Allt far mannkynsins sýnir, hvað hlýzt af því að rjúfa orð og eiða: fjandskapur, grimmd og hvers konar siðleysi“.

Því verður víst ekki á móti mælt að líkindin við samtímann eru sláandi.

Þó maður leyfi sér að skauta framhjá bræðravígum, spilltum sifjum, hórdómi og sjálfum heimsendi (þar með er ekki sagt að allt þetta eigi ekki við), þá stendur samt nóg eftir: Það eru ófriðartímar þar sem trúnaðarbrestur hefur orðið, hver höndin er uppi á móti annarri, hatur og ringulreið einkennir samfélagið og þröngir eiginhagsmunir ráða.

Hver reynir að hrifsa til sín sem mest af sameiginlegum gæðum. En það verður víst ekki gert nema á kostnað einhverra annarra, því miður.

Þetta er augljóst á öllum sviðum. „Almenningur“ mótmælir harðlega pólitískri spillingu og leyndarhyggju, sem einkenni starf stjórnmálamanna og -flokka. Í staðinn er krafist gagnsæis, opinna ferla og faglegra sjónarmiða. Mikill skortur kvað vera á þessu. Virðing Alþingis og stjórnmálastéttarinnar þykir hafa beðið afhroð. Burt með þetta lið frá stjórnsýslunni! Burt með pólitískar ráðningar! Burt með pólitísk afskipti!

Íslenskur almenningur krefst þess líka að ríkisstjórnin „grípi í taumana“. Fyrst sú sem nú situr getur ekki gert það, þá verður bara að fá aðra! Ríkisstjórn á í skjóli pólitísks valds að hreinsa út úr bönkum og fjármálafyrirtækjum. Fjármálaráðherrann á að stöðva þessa arfavitlausu ráðningu í forstjórastól bankasýslunnar! Ríkisstjórnin á að deila og drottna yfir skuldum og arðgreiðslum, verklegum framkvæmdum og bjarga atvinnulífinu.

Þess er bæði krafist að „fulltrúar almennings“ handstýri þjóðfélaginu og komi sér burt, allt í sömu andránni!

Allir þingmenn átta sig á nauðsyn þess að skera niður ríkisútgjöld. „Það verður að ná jafnvægi á ríkissjóð og stöðva skuldasöfnun“ segja þeir. Það dugar víst ekki að eyða meiru en aflað er. En þegar aðgerðir í þessa veru líta dagsins ljós rjúka þeir upp til handa og fóta. Það má nefnilega alls ekki skera niður í þeirra kjördæmi. Það sér það hver maður, þegar niðurskurður er kynntur, að sú þjónusta sem um ræðir er algjörlega bráðnauðsynleg og mun meira að segja spara ríkinu stórfé til langs tíma litið! Vita menn ekki að þeir sem missa vinnuna fara á atvinnuleysisbætur og allskyns félagslegur vandi mun aukast verulega og valda miklu hærri kostnaði en sem nemur sparnaðinum, þegar allt er talið? „Á að færa allt til Reykjavíkur?“ æpa menn svo úr ræðustól.

Ekki skera þetta! Skerið eitthvað annað! Það verður að spara. En ekki hjá okkur. Það sjá allir.

Og svo eru það blessaðir hagsmunaaðilarnir. Það er alveg sama á hvaða sviði það er – allir hagsmunaaðilar hafa pottþétt rök fyrir því að á þeirra sviði megi alls ekki skera niður. Með því er margra ára uppbygging eyðilögð, gjarnan ráðist ómaklega gegn „þeim sem minnst mega sín“. Nú er svo komið að þessi frasi er ónýtur af ofnotkun.

Fagstéttirnar eru ófeimnar við að beita svokölluðum skjólstæðingum sínum fyrir sig: kennarar nemendum, heilbrigðisstéttirnar sjúklingum, löggan öryggi almennings o.s.frv. Fagstéttirnar hafa sjálfdæmi í eigin málum: engir aðrir segja læknum hvað er „faglega rétt“ að gera eða ekki gera. Forstjóri Landspítalans fullyrti t.d. í sjónvarpinu í gær að ákvarðanir um nýjasta niðurskurðinn þar á spítalanum væru teknar á „faglegum forsendum“ en ekki út frá byggðasjónarmiðum. Getur einhver andmælt því?

Að minnsta kosti hættu þingmenn Suðurkjördæmis sér ekki inn á hinar faglegu brautir í rökræðunni um lokun réttargeðdeildarinnar á Sogni.

Og svona má halda áfram endalaust. Útgerðin bendir á það að breytingar á kvótakerfinu muni „rústa grundvelli efnahagslífsins“ eða eitthvað álíka. Kvikmyndagerðarmenn fullyrða með þunga að ALLS EKKI megi skera niður nám í kvikmyndagerð. Það sé svo heimskulegt að til annars verði ekki jafnað. Kvikmyndagerð beinlínis moki fé inn í ríkissjóð og þess vegna ætti ríkissjóður að moka enn meira fé í kvikmyndagerð! Jafnvel stuðningur við ríkisstjórn veltur á þessu.

Ásbjörn Óttarsson bendir listamönnum á það að fá sér alvöru vinnu og listamenn heimta meira fé í „hinar skapandi greinar“ af því það borgi sig margfalt þegar upp er staðið.

Það verður að spara. Það sjá allir að þjóðin hefur lifað um efni fram. En ekki hjá mér. Það sjá nú líka allir, er það ekki?

Svona hamast allt samfélagið í hróplegri mótsögn við sjálft sig. Má biðja um vitræna umræðu og framtíðarsýn?

Landspítalanum er gert að spara ríflega 600 milljónir á næsta ári skv. fjárlagafrumvarpi því sem nú hefur verið lagt fram. Það er svipuð upphæð og spítalinn þurfti að skera niður á þessu ári. Bjössi Zoëga sagði um niðurskurðinn sem hann var krafinn um fyrir ári síðan að lengra yrði ekki komist – ekki án þess að skera niður þjónustuna, loka deildum og hætta hreinlega að veita suma þjónustu. Segja þarf upp 85-90 starfsmönnum hvort ár.

Afleiðingar 600 milljóna niðurskurðarkröfu annað árið í röð eru nú að koma í ljós smám saman. Sérhæfðri öldrunarlíknardeild á Landakoti verður lokað. St. Jósefsspítala í Hafnarfirði verður lokað. Réttargeðdeildinni á Sogni verður lokað og þjónustan flutt að Kleppi. Sparnaðurinn við þessar tvær síðasttöldu aðgerðir eru að sögn um 230 milljónir króna á ári. Það munar svo sem um minna í harðæri, ef út í það er farið.

Samkvæmt yfirlækni á öldrunardeild er lokun líknardeildarinnar á Landakoti mikil fagleg afturför: „Það er eins og það sé verið að fara 10-15 ár aftur í tímann“, segir hann í Fréttablaðinu í dag. Hér er því um að ræða hreina sparnaðaraðgerð.

Sveitarstjórnarmenn í Hafnarfirði og á Suðurlandi, ásamt þingmönnum Suðurkjördæmis, bregðast ókvæða við lokunum stofnana í sínum heimabyggðum undir gunnfána byggðastefnu og atvinnuöryggis kjósenda sinna. Þeir beita í málflutningi sínum engum faglegum rökum um gæði þjónustunnar eða hagsmuni sjúklinganna. Og til hvers ættu þeir að gera það? Er ekki þjónusta við sjúklinga á Sogni og St. Jósefsspítala eins og best verður á kosið?

Forstöðumaður á geðsviði Landspítalans heldur því fram að rökin fyrir flutningi þjónustunnar sem fram til þessa hefur verið veitt á Sogni séu ekki síður fagleg en fjárhagsleg. Nefnt hefur verið að á Kleppi sé pláss fyrir fleiri sjúklinga og aðstæður betri en í „gömlu barnaheimili“ fyrir austan Fjall. Einnig að nálægð við sérfræðinga og hjúkrunarlið á Kleppi skapi öryggi. Þá sé styttra og fljótlegra að kalla á liðsauka ef eitthvað kemur upp á, og síðast en ekki síst sé það sjúklingum í hag að á Kleppi séu meiri og betri tækifæri fyrir þá til að hafa samskipti við sína nánustu.

Allt er þetta gott og blessað. En á móti má spyrja hvort og þá hve oft komið hafi upp vandræði vegna plássleysis á Sogni? Hefur geðsjúkum afbrotamönnum fjölgað svo að Sogn rúmar ekki lengur alla sem þar þyrftu að dvelja? Eða hefur Sogn verið notaður til að leysa í neyð ófremdarástand í fangelsismálum, t.d. yfirfullt fangelsið á Litlahrauni? Hve oft hefur þurft að kalla til liðsauka vegna „uppákoma“ á Sogni? Og hefur það skapað vandræði að liðsaukinn er ekki í næsta húsi?

Þessum spurningum þarf að svara opinberlega. Ef svörin eru öll neikvæð gagnvart áframhaldandi rekstri Sogns, ja, þá er sjáfsagt ekkert við því að segja. Aðeins lífsviðurværi um 35 Sunnlendinga tapast. Væntanlega er það ásættanlegur fórnarkostnaður fyrir hagsmuni sjúklinganna.

Bent hefur verið á að starfsmönnum á Sogni verði boðin áframhaldandi störf við deildina á Kleppi. Er þá nokkur skaði skeður? Geðlæknar og sérfræðingar koma eins og kunnugt er akandi frá Reykjavík austur á Sogn í vinnuna. Geta þá ekki sunnlenskir starfsmenn réttargeðdeildarinnar eins keyrt til Reykjavíkur? Er ekki jafn langt frá Reykjavík á Sogn eins og frá Sogni til Reykjavíkur?

Allir átta sig auðvitað á því að svo er ekki. Það verður mun lengra að aka frá Sogni til Reykjavíkur. Þeir sem þurfa að renna austur á Sogn í vinnunni fá bæði tímann og aksturskostnaðinn greiddan upp í topp, eins og eðlilegt er. Þeir Sunnlendingar sem taka tilboði um vinnu á Kleppi munu þurfa að aka í eigin frítíma og á eigin kostnað til að koma sér í vinnuna.

Í því felst mikill sparnaður fyrir Landspítalann.

Á meðan Steingrímur bíður svara frá bankasýslunni vegna ráðningar Páls Magnússonar í forstjórastólinn skipar innanríkisráðherrann nefnd til að fara yfir Geirfinns- og Guðmundarmálin. Allflestir Íslendingar, held ég, fagna því að farið sé ofan í saumana á þessu máli sem legið hefur eins og mara á þjóðinni, ekki þó á aðra öld eins og ort var um Reynistaðarbræður, en samt á fjórða áratug, og sjálfsagt má teljast gott ef næst að hreinsa þetta mál upp áður en hálf öld verður liðin frá upphafi þess.

Einhvernveginn virðist það vera vægast sagt erfitt að stunda þau vinnubrögð við embættisveitingar innan stjórnsýslunnar sem, frá sjónarhóli almennra borgara, eru „hafin yfir grun“. Auðvitað beita stjórnmálaflokkar og önnur hagsmunaöfl í samfélaginu sínum þekktu aðferðum til að gera ráðningar og stjórnvaldsákvarðanir tortryggilegar ef þær beinast með einhverjum hætti gegn þeirra sérhagsmunum, eða ef hægt er að finna smugur til að snúa málum á haus. En stundum er ekki nein þörf fyrir svoleiðis loddarahátt og lýðskrum; sumir ráðherrrar virðast einfaldlega hafa einbeittan vilja til að vera skotspónn slíkrar gagnrýni.

Burtséð frá þessu öllu saman virðist stjórnsýslunni fyrirmunað að hefja sig yfir grun um að ekki hafi verið staðið faglega að málum.

Rifja má upp raunir forsætisráðherra, sem fékk til liðs við sig landsfrægan mannauðsstjóra og sérfræðing til að tryggja að allt væri nú „opið og faglegt“ við ráðningu í stöðu í eigin ráðuneyti. Það heppnaðist ekki betur en svo að ráðherrann fékk á sig jafnréttiskæru, gott ef ekki dóm líka.

Og skildi einhver vafningana og vandræðaganginn við ráðningu í forstjórastól Íbúðalánasjóðs fyrr á árinu?

Enginn botnar í því, svona utan frá séð, hvernig stjórn Bankasýslu ríkisins getur komist að þeirri niðurstöðu að Páll Magnússon sé hæfastur umsækjenda til að gegna stöðu forstjóra. Það er samt best að bíða, eins og Steingrímur, eftir rökstuðningi stjórnarinnar áður en meira er sagt um það. Óneitanlega kemur samt upp í hugann skipun í Héraðsdóm Norðulands-Vestra í tíð Björns Bjarnasonar, þar sem seta eins umsækjenda í dómnefnd um stílverðlaun Tómasar Guðmundssonar (ef ég man rétt) þótti ríða baggamuninn þegar hæfi umsækjenda var metið. Og líka skipun dómara í hæstarétt á sama tímaskeiði, þar sem sænskt námskeið í Evrópurétti gegndi sama hlutverki við ráðninguna og bókmenntanefndin, og var þá önnur menntun eða starfreynsla léttvæg fundin í samanburðinum. Að ekki sé talað um mat hæfisnefndar, enda ráðherrann ekki bundinn því mati lögum samkvæmt, eins og hann ítrekaði sjálfur þegar hann var krafinn skýringa.

Auðvitað verður að virða það þegar ríkisstofnanir eru það sem kallað er „sjálfstæðar“. Þó þær heyri undir ákveðinn ráðherra, og séu á ábyrgð hans, felst í þessari skipan mála að þær séu lausar undan beinum afskiptum stjórnmálamanna, að ráðherrar geti ekki vaðið þar um á skítugum skónum, rekið menn og ráðið eftir pólitískum línum. Markmiðið er að koma í veg fyrir pólitíska spillingu og tryggja fagleg vinnubrögð. Og þess vegna viljum við ekki að Steingrímur, í þessu tilfelli, skipti sér af því hvern stjórn bankasýslunnar ræður í forstjórastólinn. Eða hvað?

Á meðan þessu fer fram skipar sem sagt Ögmundur nefnd til að velta við steinum í gömlu saka- og dómsmáli. Það mál er ekki bara venjulegt sakamál, ekki bara spurning hvort einhverjir einstaklingar voru sekir eða saklausir, ekki bara spurning um það hvort einstaklingar voru ranglega dæmdir fyrir glæpi sem þeir aldrei frömdu, hvort íslenska dómskerfið framdi réttarmorð á saklausu fólki eða hvort lögreglan og fangaverðir hafi framið glæpi með því að níðast á sakborningum meðan þeir sátu í gæsluvarðhaldi. Nógu alvarlegt er allt þetta samt og tilefni til sérstakrar rannsóknar.

Guðmundar- og Geirfinnsmálin eru líka hápólitísk mál sem rötuðu inn í Alþingishúsið, alla leið upp í ræðustól þar, með eftirminnilegum hætti. Við rannsókn á þessum málum verður farið alla leið inn að kviku íslensks valdakerfis. Það mun hreyfa við einhverjum sem enn hafa hagsmuna að gæta eða halda um þræði valdsins. Þetta er ekki mál sem varðar uppgjör við löngu gengnar kynslóðir. Það brennur enn á skinni.

Þess vegna er það óskiljanleg ákvörðun hjá innanríkisráðherra að skipa varaþingmann úr eigin liði til að fara ofan í saumana á þessu máli. Með því leggur hann vopnin upp í hendurnar á pólitískum andstæðingum sínum, og hverjum sem er ef út í það er farið. Þegar og ef hitna fer undir einstaklingum eða klíkum vegna rannsóknarinnar verða störf nefndarinnar kölluð pólitísk aðför ráðherrans og flokks hans. Það þarf ekki annað en að rifja upp frasana sem flogið hafa vegna skipunar landsdóms og málareksturs hans gegn Geir Haarde til að átta sig á þessu. Og ráðherrann er varla svo skyni skroppinn að sjá það ekki?

Í þessu samhengi skiptir hæfi Arndísar Soffíu ekki máli. Eins og einn kunningi minn orðaði það: „Er þetta ekki svolítið eins og ef Björn Bjarnason hefði skipað Sigurð Kára?“

Eina skynsamlega skýringin sem ég get grafið upp á þessari nefndarskipan er náttúrulegt eðli Ögmundar Jónassonar: Hann þrífst á átökum og hávaða.

Alþingi Íslendinga var sett í dag. Eftir messu í Dómkirkjunni gengu þingmenn og forseti undir eggjahríð yfir í þinghúsið. Einn þingmaður var skotinn niður. Sem betur fer virðist hann hafa sloppið við meiriháttar meiðsli. Það gat farið verr.

Sjálfsagt hafa flestir sem mættir voru til að mótmæla á Austurvelli verið sjálfum sér til sóma. En of margir voru það ekki. Það er hættulegt að kasta eggjum í fólk.

Þeir sem finna hjá sér þörf til að skipuleggja, auglýsa og standa fyrir mótmælum verða að hugsa sinn gang. Þeirra ábyrgð er mikil. Ef mótmæli við Alþingi eiga áfram að vera vettvangur ofbeldisárása verður að taka í taumana með einhverjum hætti. Skipuleggjendur verða að axla sína ábyrgð og skilgreina betur hverju þeir hyggjast mótmæla og hvernig. Það gengur ekki að blása bara til einhverra mótmæla, þar sem hver er á sínum forsendum, og hóa saman með æsingaáróðri liði sem leggur líf annarra í hættu í skjóli nafnlauss fjölda.

Ef svo fer fram sem horfir endar þetta með óafturkræfum ósköpum. Það má ekki verða. Hagsmunasamtök heimilanna, og aðrir þeir sem hyggjast skipuleggja fjöldamótmæli, þurfa nú að hugsa sinn gang. Þjónuðu mótmælin í dag tilgangi sínum? Nei.

Eftir síðustu óeirðir á Austurvelli og árásir á heimili fólks hélt maður að fólk hefði lært sína lexíu. Það hafa augsýnilega ekki allir gert.

Ofbeldisárásir af því tagi sem áttu sér stað í dag eru óafsakanlegar. Ef þjóðin ætlar að sætta sig við að þetta verði venjan við setningu Alþingis, þá sitjum við öll í súpunni. Þessu verður að linna, og það strax.

Mótmælum verður að finna annan farveg.

Eins og rakið var í síðasta pistli fengu bankarnir sem reistir voru á rústum hinna gömlu húsnæðisskuldir almennings á hálfvirði, en krefja skuldarana samt sem áður um að borga allt upp í topp, þ.e.a.s þá sem geta önglað fyrir afborgunum. Hinir fá afskrifað eða eru settir á hausinn og kostnaðurinn við afskriftirnar leggst á hina bjargálna, til viðbótar við óumbeðna a.m.k. 40% hækkun sem þeir eru látnir greiða af skuldum sínum.

Tapið af útsölu húsnæðisskulda til nýju bankanna lendir á ríkissjóði, sem sækir tekjur sínar til skattgreiðenda. Bankarnir hafa hins vegar fengið upp í hendurnar fyrir lítið hreina gullgæs; gæs sem verpir rauðagulli, mánaðarlega fram í andlátið, án þess að geta sérstaklega átt von á því að sjá nokkurntímann út fyrir hreiðurbarminn: Bjargálna skuldara húsnæðislána.

Auðvitað er skattur fleira en tekjuskattur einstaklinga, en þeir sem eru bjargálna og borga tekjuskatt bæta þannig á sig tapinu af útsölu húsnæðisskuldanna og sitja þar með ekki í einni, heldur þrem súpum samtímis. Geri aðrir betur! Skyldi Njáll á Bergþórshvoli hafa þurft að láta segja sér slík tíðindi þrem sinnum, eins og þegar Þórður leysingjason vóg Brynjólf rósta á sínum tíma?

Og þær eru fleiri súpurnar.

Meðan þessu öllu fer fram, nokkuð friðsamlega að því er virðist, berst helsti hávaðinn í samfélaginu frá sérhagsmunahópum sem reyna af öllum lífs og sálarkröftum að koma í veg fyrir það að eitthvað breytist í þessu þjóðfélagi.

LÍÚ og málgagn þess mega ekki til þess vita að hróflað sé við kerfi sem gerði nokkrum fjölskyldum það kleift að baða sig upp úr kvótagulli, þó persónulegir baðsiðir fjölskyldumeðlimanna hafi skilið útgerðina í landinu eftir með 4-500 milljarða skuldabagga.

Bændasamtökin umhverfast í heilagri vandlætingu þegar minnst er á það að hugsanlega mætti stokka upp styrkjakerfi landbúnaðarins. Enginn er samt að tala um það í alvöru að leggja af opinberan stuðning við landbúnað. Aðeins að velta því upp hvort hægt er að gera kerfið skilvirkara. Að hver króna sem lögð er til þess nýtist betur, því erfitt er að sjá að núverandi kerfi þjóni markmiðum sínum almennilega, eða bændastéttinni ef út í það er farið. Að minnsta kosti er ekki annað að heyra en sauðfjárbændur beinlínis lepji dauðann úr skel. Og er garðyrkjubændum hleypt að þessari jötu? Hverjum þjónar þetta kerfi svo frábærlega að alls ekki má tala fyrir breytingum á því? Og hvers vegna mega skattgreiðendur, þeir sem leggja til styrkina, ekki hafa skoðanir á því hvernig með þá er farið?

Samtök atvinnulífsins, sem bölva og ragna yfir afskiptasemi hins opinbera þegar vel gengur, góla nú og kveina svo heyrist milli heimsálfa, jafnt yfir því hvað ríkið gerir og gerir ekki. Nú heimta samtökin sem sagt að hið opinbera standi í atvinnurekstri, alveg hægri vinstri, eins og í tísku er að taka til orða. Það er allt ómögulegt. Athafnamennirnir eru því miður sjálfir vita úrræða- og bjargarlausir. Þeir komast ekki út í sandkassann að reisa sína sandkastala nema Jóhanna og Steingrímur reimi fyrir þá skóna, renni saman úlpunni og setji á þá vettlingana.

Það er bölsótast yfir samningaviðræðum við ESB. Það má bara alls ekki ná ásættanlegum samningi, bara engum samningi, hvað þá að kjósa um hann í almennum kosningum. Hér verður helst allt að vera eins og það var og hefur alltaf verið. Reynslan er svo frábær af stjórnunarháttum íslenskra valdaafla að það má ekki svo mikið sem gjóa augunum á búskaparhætti hinum megin fjarðar. Það skal aldrei verða! Höldum okkur inni í formyrkvaðri spillingarbaðstofunni og vogum okkur ekki að líta út um gluggann, hvað þá að stinga hausnum út í gættina. Myrkrið hlýtur bara að vera enn svartara útifyrir. Skríðum aftur ofan í gamla lúsarbælið og breiðum upp yfir höfuð. Við höfðum það svo gott þar.

Þetta viðhorf sá ég í gær gamlan skólabróður minn kalla annað hvort víðsýni eða frjálslyndi, nema hvort tveggja hafi verið.

Af skoðanakönnunum verður það helst ráðið að meirihluti íslenskra kjósenda vilji gömlu valdaflokkana aftur. Kannski það skipti engu máli, úr því þeir sem nú ráða ferðinni hafi ekki megnað að breyta neinu sem máli skiptir? Það er öldungis alveg rétt að þeir hafa ekki komist áfram með ætlaðar breytingar, t.d. á þeim málaflokkum sem hér hafa verið til umræðu. Gömlu valdablokkirnar hafa lagt opinbera umræðu undir málþóf. Þá er ég ekki bara að vísa í ævarandi skömm fulltrúa þeirra, og fliss, inni á Alþingi.

Hér verður nefnilega allt að vera eins og það var. „Nýja Ísland“ á að verða eins og bankarnir: Skeyta bara „nýja“ framan við og láta þar við sitja. Jú, það má svo sem setja upp nýtt skilti, ef einhver nennir því. En alls ekki meira.

En þrátt fyrir mestu erfiðleikatíma og mótstreymi sem nokkur ríkisstjórn hefur glímt við, og sögulegar óvinsældir hennar, þá er stjórnarandstaðan jafnvel enn óvinsælli.

Kannski er þá von, eftir allt?

Nú berast af því fréttir að hinir svokölluðu „nýju bankar“ hafi fengið á útsöluverði skuldir sem „gömlu bankarnir“ áttu.Verðtryggð íbúðalán voru seld yfir í nýju bankana á 50% afslætti en íbúðalán í erlendri mynt með 45% afslætti. Þessi útsala var haustið 2008. Ekki mun hún hafa verið auglýst í blöðum eða með stríðsletri í gluggum bankaútibúanna, eins og annars er algengt með útsölur.

Í bókhaldi „nýju bankanna“ er skráð eign vegna húsnæðisskulda almennings því um það bil helmingur af því sem sama eign stóð í þegar „gömlu bankarnir“ fóru á hausinn, samkvæmt úttekt í DV í dag, miðvikudaginn 28. september. Tölurnar munu teknar úr yfirliti frá upplýsingasviði Seðlabanka Íslands.

Til þess að setja þetta í skiljanlegt samhengi er best að reyna tölurnar á eigin skinni.

Í dag standa húsnæðisskuldir okkar hjóna, skv. heimabankanum, í kr. 25.324.940,-. Þá upphæð vorum við komin með í fangið strax eftir hrun. Þegar „Nýi“ Arion banki keypti rúmlega 25 milljóna skuldina okkar, fékk hann hana sem sagt á 50% afslætti (við erum með verðtryggð lán í íslenskum krónum), eða á svona 12,6-7 milljónir. Ágætis kjör, svona til þess að gera, en ég verð þó að viðurkenna að ég keypti mér sjálfur úlpu í haust á svipuðum afslætti, og margar útsölur auglýsa jafnvel 70% afslátt, svo ekki er ástæða til að kvarta yfir þessum kjörum bankans.

En þó bankinn hafi fengið skuldina okkar á 12,7 rukkar hann okkur auðvitað um þessar 25,3. Skárra væri það.

Þegar við hjónin ákváðum að festa kaup á nýju raðhúsi í stað þess að fara út í fyrirliggjandi kostnaðarsamar endurbætur á gömlu húsi sem við áttum (ekki skuldlaust, vel að merkja), þurftum við að taka viðbótarlán. Þegar við fjögur (tveir yngstu strákarnir enn heima) vorum flutt í nýja húsið, 120m², fjögurra herbergja raðhúsíbúð með áföstum 30m² bílskúr, skulduðum við tvö lán í Búnaðarbankanum (eða hvað hann hét þá dagana), annað að verðmæti 12,7 og hitt upp á 5,7 eða samtals 18,4 milljónir. Íbúðin kostaði tæpar 24 milljónir svo við gátum talist eiga um það bil fjórðung í „húsinu okkar“. Þetta var árið 2005. Afborganir voru farnar að nálgast 100 þúsund á mánuði fyrir hrun, ef ég man rétt. Allt innan viðráðanlegra marka.

Nú er staðan hinsvegar sú að eignarhlutur okkar í eigin heimili er algerlega gufaður upp. Lánið hefur hækkað um 7 milljónir, eða nálægt 40% að krónutölu, en húsnæðisverð ekki í sama hlutfalli. Við myndum teljast heppin ef húsið stæði undir skuldinni, eins og kaupin ganga nú á eyrinni. Mánaðarlegar afborganir eru komnar hátt í 140 þúsund kall. Hálfrar milljónar króna hækkun „á ársgrundvelli“ eins og það væntanlega héti í bókhaldi bankans.

Nú má segja að við höfum bara reist okkur hurðarás um öxl. Hvern fjárann vorum við að skuldsetja okkur fyrir nýrri íbúð, hvað þá bílskúr, sem bíll hefur aldrei komið inn í? Á móti má segja að þetta hafi nú blessast, þrátt fyrir allt, því við höfum getað staðið í skilum með allar afborganir hingað til og ekki þurft að standa í biðröð eftir mat. Reyndar með smá greiðsluaðlögun og úttekt á viðbótarlífeyrissparnaði fyrst á eftir, vegna skyndilegrar, ófyrirséðrar útgjaldaaukningar, en nú er betra jafnvægi komið á að nýju. Við bara borgum og borgum, meira og meira, á meðan eignarhlutinn hefur minnkað og minnkað.

Á meðan óumbeðnar 7 milljónir hafa bæst við húsnæðisskuld okkar, og við leggjum bankanum fyrir vikið til a.m.k. hálfa milljón á ári aukalega, eru milljarðar afskrifaðir í slumpum hjá ræningjaflokkum sem tæmdu íslenska bankakerfið í skjóli spilltra stjórnmálamanna og -afla, og það um hábjartan dag. Ræningjarnir eru ekki settir á hausinn við afskriftirnar og geta byrjað aftur með „hreint borð“ og þykk peningabúnt í rassvösunum, sem passað er upp á að alls ekki séu notuð til að grynnka á skuldunum.

Til eru „almennir borgarar“ sem fóru offari í lántökum og eyðslu, ráða ekki við afborganir og sitja því í súpunni. Skuldir þeirra verður að afskrifa. Skuldir sumra annarra hafa verið skornar niður í 110% af íbúðarverðmætinu, til að hægt sé að mjólka viðkomandi eitthvað áfram.

Og hvar lendir kostnaðurinn af öllum þessum afskriftum? Eða gufar hann bara upp?

Sennilega eru það ekki þeir sem misst hafa „eignir sínar“, þ.e.a.s. hafa þurft að flytja út af heimilum sínum, sem sitja í súpunni.

Það erum við, sem misst höfum eignir okkar en fáum náðarsamlegast að búa áfram heima hjá okkur. Á meðan við borgum.

Ég sá að Guðni Ágústsson var að skrifa í Fréttablaðið sl. laugardag og renndi yfir greinina. Kjarni hennar er sá að Evrópusambandið sé slæmt og beiti fúlgum fjár til að reka einhliða áróður fyrir sjálfu sér hér á landi, í því augnamiði að fá Íslendinga til að samþykkja inngöngu í sambandið þegar þar að kemur. Guðni, eins og aðrir Evrópusambandsandstæðingar, hafnar því að nú fari fram samningaviðræður milli Íslands og ESB. Um sé að ræða bullandi aðlögun með tilstyrk peningavalds sem erfitt eða ómögulegt sé að keppa við. Gott ef allt íslenska stjórnkerfið, eins burðugt og það nú er, er ekki á mála hjá þessu formyrkvaða sambandi, sem kennir sig við Evrópu.

Guðni er auðvitað ekki einn á báti í þessum málflutningi. Þar er saman komið allt svartasta afturhald landsins, sá söfnuður sem ræður nú um stundir ríkjum í Framsóknarflokknum en stjórnar stefnu Sjálfstæðisflokksins bak við tjöldin, ásamt nokkrum framsóknarmönnum sem enn hafa ekki ratað heim úr Vinstri grænum. Þessi flokkur sameinast í klúbbi sem kallar sig Heimssýn, eins furðuleg öfugmæli og það nú eru.

Nú verð ég að taka það fram að ég geri engar athugasemdir við það að menn hafi efasemdir um Evrópusambandið. Ég hef þær töluverðar sjálfur, en neita þó að taka afstöðu, hvað þá einarðlega, fyrr en það liggur fyrir svart á hvítu um hvað málið snýst. Í mínum huga er það óskynsamlegt, svo ekki sé dýpra í árinni tekið, að taka bjargfasta afstöðu til mála sem óvissa ríkir um, hvað þá skjala sem enginn hefur séð, af þeirri einföldu ástæðu að þau hafa ekki enn verið skrifuð. Sem sagt: það er jafn lítið vit í því, á meðan fuglarnir eru enn í skógi, að ákveða að þeir séu óætir og að þeir séu ljúfmeti.

Út frá þessum skilningi á skynseminni sé ég litla skynsemi í því að fara inn á öfugmælaslóðina skynsemi.is. að ábendingum Guðna Ágústssonar í Fréttablaðinu.

Og nú fer ég loksins að komast að efninu.

Landsvirkjun hefur í gegnum tíðina verið sökuð um að standa í „aðlögun“ til að greiða fyrir virkjanaframkvæmdum víða um land. Aðlögunin hefur t.d. falist í því að borga fyrir vatnsveitu sveitarfélags, vegagerð og samgöngubætur ýmsar, fundarsetur sveitarstjórnarmanna, uppsetningu ferðamannamiðstöðva og menningarsetra, stundað óeðlileg afskipti af bændum og jarðeigendum, jafnvel með hótunum, o.s.frv. o.s.frv. Sumir hafa gengið svo langt að kalla þetta mútur, við litla hrifningu, a.m.k. framsóknar- og sjálfstæðismanna sem finnst það eðlilegt og sjálfsagt að Landsvirkjun borgi kostnaðinn af allskyns braski sem fylgir framkvæmdum, og jafnvel bætur til viðkomandi. Það sé t.d. alls ekki eðlilegt að hreppsnefndir borgi fulltrúum sínum laun og kostnað vegna funda sem Landsvirkjun biður um að séu haldnir! Og auðvitað er það fráleitt að gera því skóna að hreppsnefndarmenn og misvel stæðir bændur láti formúgur fjár hafa áhrif á afstöðu sína til virkjanaframkvæmda í nágrenninu?

Þessar greiðslur eru náttúrulega líka í íslenskum krónum?

Hvernig var það hér um árið? Var nokkuð afdankaður bæjarstjóri fyrir austan dubbaður upp í embætti á vegum erlends álrisa? Jafnvel kallaður upplýsingafulltrúi eða eitthvað álíka? Og sendur svo norður í Þingeyjarsýslur til að upplýsa lýðinn þar um ágæti viðkomandi fyrirtækis og framkvæmda á þess vegum? Ég man ekki eftir því að Guðni Ágústsson eða Framsóknarflokkurinn gerði athugasemdir við þetta, verandi þó í ríkisstjórn með íhaldinu? Enda sjálfsagt óþarfi, því ekki hefur verið um að ræða einhliða áróður um ágæti viðkomandi fyrirtækis, eins og reyndin er hjá Kóka kóla og ESB. Engin aðlögun þar í gangi heldur aðeins sjálfsögð þjónusta við íbúa landshlutans sem áttu heimtingu á því að fá réttar og nákvæmar upplýsingar. Og hver var færari um að veita þær en fyrirtækið sjálft?

Hvort sem menn vilja trúa því að nú séu í gangi heiðarlegar samningaviðræður við ESB eða ótímabær og óumbeðin aðlögun í skjóli fjármagnsyfirburða og hvort sem menn vilja halda því fram að um sé að ræða eðlilega þátttöku í kostnaði vegna virkjanaframkvæmda eða lítt duldar mútur, er ljóst að sínum augum lítur hver silfrið.

Og hvað á að kalla menn sem vilja gjarnan þiggja aurinn með annarrri hendi en fúlsa við honum með hinni?

Um daginn var í fréttunum af óheilnæmu drykkjarvatni á Hveravöllum. Málið var blásið upp einn dag en svo fangaði annað athyglina, eins og gengur. Sennilega eru allir búnir að gleyma þessu núna, og verða jafn hissa á ástandinu þegar sagðar verða sömu fréttirnar af vatnsmálum á Hveravöllum næsta sumar.

Ég kom fyrst ríðandi á Hveravelli í fjölskylduferð á leið á Landsmót hestamanna í Skagafirði árið 1974, þá 13 ára gamall, og frá því um 1980 hef ég komið þar við a.m.k. tvisvar á ári í hópi reiðmanna, sem kellingasmali í byrjun, en fljótlega sem fararstjóri með hóp erlendra gesta sem borga háar fjárhæðir (væntanlega) til þess að njóta íslenska hestsins og hinnar „óspilltu“ íslensku náttúru.

Alveg frá því ég man eftir mér hefur vatnið á Hveravöllum verið talið ódrykkjarhæft, eða a.m.k. varhugavert til þess brúks, þó menn hafi kannski burstað upp úr því tennur og talið það nýtilegt til að skola niður úr klósettunum. Þess vegna hefur það lengi viðgengist að taka með sér hreint og heilnæmt vatn á brúsum til matargerðar og drykkjar, þegar næsti áfangastaður er þessi fallega og sögufræga vin milli jökla.

Vatnsmálin, og annar aðbúnaður á Hveravöllum, draga óneitanlega svolítið úr töfrum þessa annars eftirsóknarverða áfangastaðar; sagan og náttúran ljóslifandi á hverasvæðinu, í hrauninu og Eyvindarhelli, óborganlegt kvöldskinið á Hofsjökul sem virðist, ásamt tignarlegu Hrútfellinu, aðeins í seilingarfjarlægð í altæru fjallaloftinu.

Þegar ég var að byrja mína ferðamennsku sem ábyrgðaraðili fyrir hópi útlendinga þótti það ekki frágangsmál að setjast á kamar í Fremstaveri og Hvítárnesi, né heldur þrengslin og bágborin aðstaðan í eldhúskrókum kofanna, sem voru í engu samræmi við fjölda „gistiplássa.“ Ekki er víst að kökubasarakleinur íslenskra húsmæðra, sem mega ekki vamm sitt vita, séu soðnar við bágari aðstæður en þar var (og er sumsstaðar enn) boðið upp á að reiða fram stórsteikur handa 20-30 manna hópum glorhungraðra reiðmanna, rykugra og skítugra. En þröngt mega sáttir sitja og aldrei kvartar nokkur maður.

Síðan má segja að víða hafi orðið bylting í fjallakofamenningunni. Síaukin umferð hestahópa og auknar tekjur af heysölu og gistingu í gangnamannakofum hafa gert sveitarfélögum kleift að byggja við og bæta aðstöðuna. Landsvirkjun bætti bændum beitartap vegna Blöndulóns m.a. með því að leggja vegi og byggja kofa á öðrum hverjum hól á Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiðum, Tungnamenn bjóða nú upp á ágæta aðstöðu í Árbúðum og Gíslaskála, Hrunamenn eru nýbúnir að stækka Helgaskála og færa snyrtingar inn fyrir þröskuldinn. Jafnvel er víða hægt að komast í heita sturtu og verður þá ekki um meira beðið. Allt horfir þetta til bóta, enda ekki áhugi hjá ferðafólkinu fyrir lúxus eða flottræfilshætti.

Á Hveravöllum hefur hinsvegar engin framþróun orðið í þjónustu við gesti og gangandi síðastliðin þrjátíu ár. Gamli Ferðafélagsskálinn, jafn vinalegur og „kósí“ og hann nú er, er þarna enn eins og hann var og stundum þurfa matráðar tveggja hópa að reyna að borast við að elda ofan í mannskapinn, sem þarf svo að hafa allt á hnjánum. „Nýi“ skálinn er oftast eins og lestarstöð, enda hýsir hann líka staðarhaldara, sjoppu og er miðstöð þjónustunnar á staðnum og því ekki fýsilegur fyrir hópa sem vilja njóta samveru í ró og næði.

En þetta er allt saman auðveldlega hægt að umbera með tillitssemi og góða skapinu. Ef ekki væri fyrir vatnsvandræðin. Þegar við komum á Hveravelli í sumar, 22 manna hópur, var lokað kvennaklósett það fyrsta sem við blasti. Hlandskál karlamegin var merkt: „Bilað“. Sturtur náttúrulega allar lokaðar, og gerði lítið til. Undir kvöld var svo karlaklósetti alfarið lokað líka. Staðarhaldari opnaði inn á sitt prívat og bjargaði málunum, þannig að enginn missti í buxurnar, svo vitað sé. Morguninn eftir var búið að losa um stíflurnar og allt gekk því sína réttu boðleið eftir árbítinn.

Það sorglega við þetta allt saman er að nánast er hægt að ganga að svona ástandi vísu ár eftir ár.

Það er mikil umferð ferðamanna á Hveravöllum. Þangað koma stórir hópar á hestum, langferðabifreiðum eða tveimur jafnfljótum, fjölskyldur og einstaklingar á einkabílum eða reiðhjólum. Þar er boðið upp á tjaldstæði og svefnpokapláss í skálum fyrir tugi eða hundruð manna, en aðstaða og þjónustan ber langt því frá allan þann fjölda. Hvenær ætla Húnvetningar að girða sig í brók á Hveravöllum?

Annar vinsæll ferðamannastaður þar sem vatn er af skornum skammti er Gullfoss. Þar hafa staðarhaldarar einnig verið í standandi vandræðum með salernin í gegnum tíðina. Mér finnst það hálfsorglegt, og lítill virðingarvottur við Sigríði Tómasdóttur í Brattholti, að koma að læstum dyrum Sigríðarstofu með ábendingum í glugga um klósettferðir í næsta hús.

Sjálfsagt er það bæði flókið og dýrt að leysa úr þessu. En það verður að gera. Annað hvort með því að takmarka umferð verulega að þessum stöðum eða bæta aðstöðuna þar verulega. Núverandi aðstæður á Hveravöllum eru ekki boðlegar (sjálfsagt væri hægt að nefna marga fleiri staði þar sem svipað er ástatt). Ef taka þarf upp sérstakt gjald til að mæta kostnaði við úrbætur, þá verður svo að vera. Stífluð klósett á fjölförnum ferðamannastöðum eru ekki síður brýnt úrlausnarefni fyrir ráðherrana en glannaakstur rútubíla, og ætti heilbrigðiseftirlitið ekki frekar að vera með nefið ofan í slíkum vandræðum en kökubösurum vammlausra húsmæðra?

Sí og æ
sömu baggarnir
á sömu hestunum

Svo kveður Hannes Pétursson í Heimkynnum við sjó (ljóð 15) og er ekki örgrannt um að hann hafi nokkuð til síns máls.

Áður en verslunarmannahelgarvaðallinn tók völdin í fjölmiðlum fengu stjórnarandstæðingar sitt rúm í fréttatímum til að úttala sig um skuldir ríkissjóðs. Svo var að heyra á þeim að vaxandi halli kæmi þeim algjörlega í opna skjöldu; skuldavandinn væri gríðarlega alvarlegt mál! Og það sætti auðvitað furðu, en virtist ekki koma einu stærsta gjaldþroti heimssögunnar neitt við.

Hafandi hlustað á þetta útmálað í hverjum fréttatímanum á fætur öðrum vissi ég eiginlega ekki hvort ég ætti að hlæja eða reita skegg mitt (um annað hár er ekki að ræða). Hvar hafa þessir menn verið?

Í kjölfarið rifjaðist upp ýmislegt sem borið hefur verið fram síðustu misserin. Ég minntist ítrekaðra fyrirspurna á þingi um greiðslur vegna sérfræðiálita ofan úr háskóla, í krafti gegnsæis og heiðarleika, frá manni sem sjálfur safnaði tugmilljónum í kosningasjóði flokks sem barðist af alefli gegn því að opna bókhaldið og upplýsa um styrki og hagsmunatengsl.

Ég minntist harðvítugrar baráttu sömu afla gegn stjórnlagaráði, sem nú hefur blessunarlega sett þingmönnum það fordæmi, og það fyrir opnum tjöldum, að hægt sé að ná árangri og komast að niðurstöðu án þess að hlaupa beint niður í skotgrafirnar!

Ég minntist nafnlausra brunnmiga í netheimum sem dreifa skólpinu m.a. áfram í gegnum dælustöð í Hádegismóum.

Ég minntist rannsóknarskýrslu í 9 bindum sem unnin var á vegum hæstvirts Alþingis, og smám saman er nú að fenna yfir í opinberri umræðu – og þegar er farið að tortryggja og sá efasemdum um með því að benda á aukaatriði sem hafi nú ekki verið alveg eins og þar er lýst.

Og á meðan Steingrímur og Jóhanna troða marvaðann með hálfrænulausan ríkissjóð og þurfa að losa hann bæði úr vöðlum og ýmsum öðrum velþegnum hlífðarfatnaði, svo allt dragist ekki á bólakaf, ganga þeir sem hirtu bæði vélina úr og hjólin undan drossíunni að flakinu og eignast það á hrakvirði eftir að hafa fengið upphaflega bílalánið afskrifað.

Ég minntist kröfunnar um „nýja Ísland“, um endurreisn virðingar stjórnmálastéttarinnar, um opna, hreinskilna og heiðarlega umræðu; um drengileg og málefnaleg skoðanaskipti.

Og þegar ég var að rifja þetta upp fundust mér orð Hannesar Péturssonar frá árinu 1980 eitthvað svo viðeigandi:

Nær snarast undir kvið
þessar klyfjar af lygum?