Ögmundur Jónasson innanríkisráðherra sló alveg í gegn hjá mér í Fréttablaðinu í morgun. Eins og kunnugt er hafði ríkisendurskoðun gert alvarlegar athugasemdir við það að ríkislögreglustjóri hefði keypt fullt af allskyns dóti handa löggunni -af löggunni. Upphæðin sem um ræddi var langt yfir útboðsmörkum en löggan hafði passað samviskusamlega upp á það að senda löggunni bara nógu marga reikninga til að hver þeirra væri innan „siðlegra marka“.

Og Ögmundur brást auðvitað skörulega við og tók málið til skoðunar. Að ítarlegri skoðun lokinni kemst hann sem sagt að þeirri niðurstöðu að það sé ekki ríkislögreglustjóri heldur ríkisskattstjóri sem sé „ekki í réttum farvegi með málið“. Ríkisskattstjóri „er ekki að setja umrædd atriði í rétt samhengi“ eins og mikilvægt er að gera í hverju máli.

Nú ætti Ögmundur að beita sér fyrir því að ríkisskattstjóri og embætti hans fái námskeið hjá ríkislögreglustjóra í því að sjá rétt samhengi hlutanna og koma þeim í réttan farveg. Það þarf ekkert að bjóða svoleiðis námskeiðahald út, skipta bara reikningnum í tvennt eða þrennt eða fernt, eftir því hvað skattstjóri þarf marga tíma. Það er hætt við að þeir gætu orðið margir.

Og hvert er hið rétta samhengi fyrir þetta mál?

Það sem skiptir mestu máli er „að menn horfi á aðalatriði þessa máls en séu ekki í karpi um einstök smáatriði“. Aðalatriðið er að allir séu sammála um að gera svona aldrei aftur. Það sem ógert er er mikilvægara en það sem gert er, „þangað eigum við að horfa, en ekki festast í einhverju sem fyrir er“, segir Ömmi innanríkis.

Þetta er rétt hjá Ögmundi. Hvað eigum við alltaf að vera að horfa í baksýnisspegilinn? Gert er gert og verður ekki aftur tekið. Og ef menn eru sammála um að gera betur næst, hverslags meinbægni er þetta þá í ríkisskattstjóra?

Það er alveg ótrúlegt hvað sumir menn eru þröngsýnir og hefnigjarnir. Þeim virðist alveg fyrirmunað að sjá heildarmyndina. Horfum fram á veginn og hættum að böggast í þeim sem kunna að hafa farið á svig við smáatriði eins og lagabókstaf eða siðareglur. Vitið til, þetta reddast!

Ömmi – you made my day!

Athygli mína vakti auglýsing í Fréttablaðinu í dag, laugardaginn 15. október 2011, (bls. 17). Þar var mynd af ungu pari með kornabarn, undir fyrirsögninni: „Það er margt sem felst í því að vera ábyrgir FORELDRAR“.

Neðst til hægri í myndinni er áberandi rauður, hringlaga flötur þar sem stendur með hvítu letri „Lífís“. Þó manni gæti dottið í hug við fyrsta lestur að þarna væri á ferðinni ný tegund frá Kjörís er ekki svo. Það er VÍS sem hér auglýsir „líf- og sjúkdómatryggingar“.

En það sem vakti athygli mína var myndmálið í auglýsingunni. Myndmálið sendir skýr skilaboð um hlutverk kynjanna. Til að tryggja öryggi og velferð barns síns og fjölskyldunnar takast foreldrarnir á hendur mismunandi hlutverk. Skoðum þau nánar:

Pabbi á að axla ábyrgð, skipuleggja tímann, deila verkefnum innan heimilisins og stappa stálinu í hina fjölskyldumeðlimina þegar á móti blæs. Hann á að sýna tómstundum annarra fjölskyldumeðlima áhuga, fylgja litla krílinu á íþróttaleiki, tónleika eða annað sem áhuginn beinist að.

Pabbi á líka að vera þolinmóður og gefa sér tíma til að hlusta, hrósa þegar vel er gert og ræða málin af yfirvegun ef einhver fer út af sporinu. Hann á að hlúa að fjölskyldu- og vinaböndum, kalla á liðið í grill um helgar.

Þegar pabbi er búinn að öllu þessu má hann njóta stunda í góðra vina hópi, þ.e.a.s. ef hann temur sér holla lifnaðarhætti og er ekki á einhverju útstáelsi.

Mamma á að vera góð fyrirmynd. Hún á að búa í haginn fyrir breytta tíma og halda góðri rútínu á heimilinu. Enga óreiðu, takk! Hún á ekki að eyða í vitleysu, heldur sýna aðhald í fjármálum sínum. Hún verður að vera sveigjanleg, tilbúin að tileinka sér nýja hluti og sýna tillitssemi gagnvart öðrum í fjölskyldunni.

Það er í verkahring mömmu að miðla málum og hún verður að læra að treysta öðrum, vera ekki alltaf með nefið ofan í öllu! Hún á að vera jákvæð en staðföst og halda uppi passlegum aga. Og svo á mamma að passa að hvílast vel svo hún geti ræktað ástina í hjónabandinu.

Og í hvað eiga mamma og pabbi að nota höfuðið?

Mamma á að nota það til að rækta líkama og sál – fara kannski í ræktina og jóga. Pabbi á hinsvegar að afla sér þekkingar. Velferð fjölskyldunnar er undir því komin.

Í 45. vísu Völuspár segir svo:

Bræðr munu berjaz
ok at bönum verða,
munu systrungar
sifjum spilla;
hart er í heimi,
hórdómur mikill,
skeggöld, skálmöld,
skildir ro klofnir,
vindöld, vargöld
áðr veröld steypiz;
mun engi maðr
öðrum þyrma.

Um þetta erindi kvæðisins segir Sigurður Nordal m.a. í útfgáfu sinni frá 1952 (bls. 120): „Mannfélagið er að liðast sundur, jafnvel helgustu ættarbönd eru slitin. Allt far mannkynsins sýnir, hvað hlýzt af því að rjúfa orð og eiða: fjandskapur, grimmd og hvers konar siðleysi“.

Því verður víst ekki á móti mælt að líkindin við samtímann eru sláandi.

Þó maður leyfi sér að skauta framhjá bræðravígum, spilltum sifjum, hórdómi og sjálfum heimsendi (þar með er ekki sagt að allt þetta eigi ekki við), þá stendur samt nóg eftir: Það eru ófriðartímar þar sem trúnaðarbrestur hefur orðið, hver höndin er uppi á móti annarri, hatur og ringulreið einkennir samfélagið og þröngir eiginhagsmunir ráða.

Hver reynir að hrifsa til sín sem mest af sameiginlegum gæðum. En það verður víst ekki gert nema á kostnað einhverra annarra, því miður.

Þetta er augljóst á öllum sviðum. „Almenningur“ mótmælir harðlega pólitískri spillingu og leyndarhyggju, sem einkenni starf stjórnmálamanna og -flokka. Í staðinn er krafist gagnsæis, opinna ferla og faglegra sjónarmiða. Mikill skortur kvað vera á þessu. Virðing Alþingis og stjórnmálastéttarinnar þykir hafa beðið afhroð. Burt með þetta lið frá stjórnsýslunni! Burt með pólitískar ráðningar! Burt með pólitísk afskipti!

Íslenskur almenningur krefst þess líka að ríkisstjórnin „grípi í taumana“. Fyrst sú sem nú situr getur ekki gert það, þá verður bara að fá aðra! Ríkisstjórn á í skjóli pólitísks valds að hreinsa út úr bönkum og fjármálafyrirtækjum. Fjármálaráðherrann á að stöðva þessa arfavitlausu ráðningu í forstjórastól bankasýslunnar! Ríkisstjórnin á að deila og drottna yfir skuldum og arðgreiðslum, verklegum framkvæmdum og bjarga atvinnulífinu.

Þess er bæði krafist að „fulltrúar almennings“ handstýri þjóðfélaginu og komi sér burt, allt í sömu andránni!

Allir þingmenn átta sig á nauðsyn þess að skera niður ríkisútgjöld. „Það verður að ná jafnvægi á ríkissjóð og stöðva skuldasöfnun“ segja þeir. Það dugar víst ekki að eyða meiru en aflað er. En þegar aðgerðir í þessa veru líta dagsins ljós rjúka þeir upp til handa og fóta. Það má nefnilega alls ekki skera niður í þeirra kjördæmi. Það sér það hver maður, þegar niðurskurður er kynntur, að sú þjónusta sem um ræðir er algjörlega bráðnauðsynleg og mun meira að segja spara ríkinu stórfé til langs tíma litið! Vita menn ekki að þeir sem missa vinnuna fara á atvinnuleysisbætur og allskyns félagslegur vandi mun aukast verulega og valda miklu hærri kostnaði en sem nemur sparnaðinum, þegar allt er talið? „Á að færa allt til Reykjavíkur?“ æpa menn svo úr ræðustól.

Ekki skera þetta! Skerið eitthvað annað! Það verður að spara. En ekki hjá okkur. Það sjá allir.

Og svo eru það blessaðir hagsmunaaðilarnir. Það er alveg sama á hvaða sviði það er – allir hagsmunaaðilar hafa pottþétt rök fyrir því að á þeirra sviði megi alls ekki skera niður. Með því er margra ára uppbygging eyðilögð, gjarnan ráðist ómaklega gegn „þeim sem minnst mega sín“. Nú er svo komið að þessi frasi er ónýtur af ofnotkun.

Fagstéttirnar eru ófeimnar við að beita svokölluðum skjólstæðingum sínum fyrir sig: kennarar nemendum, heilbrigðisstéttirnar sjúklingum, löggan öryggi almennings o.s.frv. Fagstéttirnar hafa sjálfdæmi í eigin málum: engir aðrir segja læknum hvað er „faglega rétt“ að gera eða ekki gera. Forstjóri Landspítalans fullyrti t.d. í sjónvarpinu í gær að ákvarðanir um nýjasta niðurskurðinn þar á spítalanum væru teknar á „faglegum forsendum“ en ekki út frá byggðasjónarmiðum. Getur einhver andmælt því?

Að minnsta kosti hættu þingmenn Suðurkjördæmis sér ekki inn á hinar faglegu brautir í rökræðunni um lokun réttargeðdeildarinnar á Sogni.

Og svona má halda áfram endalaust. Útgerðin bendir á það að breytingar á kvótakerfinu muni „rústa grundvelli efnahagslífsins“ eða eitthvað álíka. Kvikmyndagerðarmenn fullyrða með þunga að ALLS EKKI megi skera niður nám í kvikmyndagerð. Það sé svo heimskulegt að til annars verði ekki jafnað. Kvikmyndagerð beinlínis moki fé inn í ríkissjóð og þess vegna ætti ríkissjóður að moka enn meira fé í kvikmyndagerð! Jafnvel stuðningur við ríkisstjórn veltur á þessu.

Ásbjörn Óttarsson bendir listamönnum á það að fá sér alvöru vinnu og listamenn heimta meira fé í „hinar skapandi greinar“ af því það borgi sig margfalt þegar upp er staðið.

Það verður að spara. Það sjá allir að þjóðin hefur lifað um efni fram. En ekki hjá mér. Það sjá nú líka allir, er það ekki?

Svona hamast allt samfélagið í hróplegri mótsögn við sjálft sig. Má biðja um vitræna umræðu og framtíðarsýn?

Landspítalanum er gert að spara ríflega 600 milljónir á næsta ári skv. fjárlagafrumvarpi því sem nú hefur verið lagt fram. Það er svipuð upphæð og spítalinn þurfti að skera niður á þessu ári. Bjössi Zoëga sagði um niðurskurðinn sem hann var krafinn um fyrir ári síðan að lengra yrði ekki komist – ekki án þess að skera niður þjónustuna, loka deildum og hætta hreinlega að veita suma þjónustu. Segja þarf upp 85-90 starfsmönnum hvort ár.

Afleiðingar 600 milljóna niðurskurðarkröfu annað árið í röð eru nú að koma í ljós smám saman. Sérhæfðri öldrunarlíknardeild á Landakoti verður lokað. St. Jósefsspítala í Hafnarfirði verður lokað. Réttargeðdeildinni á Sogni verður lokað og þjónustan flutt að Kleppi. Sparnaðurinn við þessar tvær síðasttöldu aðgerðir eru að sögn um 230 milljónir króna á ári. Það munar svo sem um minna í harðæri, ef út í það er farið.

Samkvæmt yfirlækni á öldrunardeild er lokun líknardeildarinnar á Landakoti mikil fagleg afturför: „Það er eins og það sé verið að fara 10-15 ár aftur í tímann“, segir hann í Fréttablaðinu í dag. Hér er því um að ræða hreina sparnaðaraðgerð.

Sveitarstjórnarmenn í Hafnarfirði og á Suðurlandi, ásamt þingmönnum Suðurkjördæmis, bregðast ókvæða við lokunum stofnana í sínum heimabyggðum undir gunnfána byggðastefnu og atvinnuöryggis kjósenda sinna. Þeir beita í málflutningi sínum engum faglegum rökum um gæði þjónustunnar eða hagsmuni sjúklinganna. Og til hvers ættu þeir að gera það? Er ekki þjónusta við sjúklinga á Sogni og St. Jósefsspítala eins og best verður á kosið?

Forstöðumaður á geðsviði Landspítalans heldur því fram að rökin fyrir flutningi þjónustunnar sem fram til þessa hefur verið veitt á Sogni séu ekki síður fagleg en fjárhagsleg. Nefnt hefur verið að á Kleppi sé pláss fyrir fleiri sjúklinga og aðstæður betri en í „gömlu barnaheimili“ fyrir austan Fjall. Einnig að nálægð við sérfræðinga og hjúkrunarlið á Kleppi skapi öryggi. Þá sé styttra og fljótlegra að kalla á liðsauka ef eitthvað kemur upp á, og síðast en ekki síst sé það sjúklingum í hag að á Kleppi séu meiri og betri tækifæri fyrir þá til að hafa samskipti við sína nánustu.

Allt er þetta gott og blessað. En á móti má spyrja hvort og þá hve oft komið hafi upp vandræði vegna plássleysis á Sogni? Hefur geðsjúkum afbrotamönnum fjölgað svo að Sogn rúmar ekki lengur alla sem þar þyrftu að dvelja? Eða hefur Sogn verið notaður til að leysa í neyð ófremdarástand í fangelsismálum, t.d. yfirfullt fangelsið á Litlahrauni? Hve oft hefur þurft að kalla til liðsauka vegna „uppákoma“ á Sogni? Og hefur það skapað vandræði að liðsaukinn er ekki í næsta húsi?

Þessum spurningum þarf að svara opinberlega. Ef svörin eru öll neikvæð gagnvart áframhaldandi rekstri Sogns, ja, þá er sjáfsagt ekkert við því að segja. Aðeins lífsviðurværi um 35 Sunnlendinga tapast. Væntanlega er það ásættanlegur fórnarkostnaður fyrir hagsmuni sjúklinganna.

Bent hefur verið á að starfsmönnum á Sogni verði boðin áframhaldandi störf við deildina á Kleppi. Er þá nokkur skaði skeður? Geðlæknar og sérfræðingar koma eins og kunnugt er akandi frá Reykjavík austur á Sogn í vinnuna. Geta þá ekki sunnlenskir starfsmenn réttargeðdeildarinnar eins keyrt til Reykjavíkur? Er ekki jafn langt frá Reykjavík á Sogn eins og frá Sogni til Reykjavíkur?

Allir átta sig auðvitað á því að svo er ekki. Það verður mun lengra að aka frá Sogni til Reykjavíkur. Þeir sem þurfa að renna austur á Sogn í vinnunni fá bæði tímann og aksturskostnaðinn greiddan upp í topp, eins og eðlilegt er. Þeir Sunnlendingar sem taka tilboði um vinnu á Kleppi munu þurfa að aka í eigin frítíma og á eigin kostnað til að koma sér í vinnuna.

Í því felst mikill sparnaður fyrir Landspítalann.

Á meðan Steingrímur bíður svara frá bankasýslunni vegna ráðningar Páls Magnússonar í forstjórastólinn skipar innanríkisráðherrann nefnd til að fara yfir Geirfinns- og Guðmundarmálin. Allflestir Íslendingar, held ég, fagna því að farið sé ofan í saumana á þessu máli sem legið hefur eins og mara á þjóðinni, ekki þó á aðra öld eins og ort var um Reynistaðarbræður, en samt á fjórða áratug, og sjálfsagt má teljast gott ef næst að hreinsa þetta mál upp áður en hálf öld verður liðin frá upphafi þess.

Einhvernveginn virðist það vera vægast sagt erfitt að stunda þau vinnubrögð við embættisveitingar innan stjórnsýslunnar sem, frá sjónarhóli almennra borgara, eru „hafin yfir grun“. Auðvitað beita stjórnmálaflokkar og önnur hagsmunaöfl í samfélaginu sínum þekktu aðferðum til að gera ráðningar og stjórnvaldsákvarðanir tortryggilegar ef þær beinast með einhverjum hætti gegn þeirra sérhagsmunum, eða ef hægt er að finna smugur til að snúa málum á haus. En stundum er ekki nein þörf fyrir svoleiðis loddarahátt og lýðskrum; sumir ráðherrrar virðast einfaldlega hafa einbeittan vilja til að vera skotspónn slíkrar gagnrýni.

Burtséð frá þessu öllu saman virðist stjórnsýslunni fyrirmunað að hefja sig yfir grun um að ekki hafi verið staðið faglega að málum.

Rifja má upp raunir forsætisráðherra, sem fékk til liðs við sig landsfrægan mannauðsstjóra og sérfræðing til að tryggja að allt væri nú „opið og faglegt“ við ráðningu í stöðu í eigin ráðuneyti. Það heppnaðist ekki betur en svo að ráðherrann fékk á sig jafnréttiskæru, gott ef ekki dóm líka.

Og skildi einhver vafningana og vandræðaganginn við ráðningu í forstjórastól Íbúðalánasjóðs fyrr á árinu?

Enginn botnar í því, svona utan frá séð, hvernig stjórn Bankasýslu ríkisins getur komist að þeirri niðurstöðu að Páll Magnússon sé hæfastur umsækjenda til að gegna stöðu forstjóra. Það er samt best að bíða, eins og Steingrímur, eftir rökstuðningi stjórnarinnar áður en meira er sagt um það. Óneitanlega kemur samt upp í hugann skipun í Héraðsdóm Norðulands-Vestra í tíð Björns Bjarnasonar, þar sem seta eins umsækjenda í dómnefnd um stílverðlaun Tómasar Guðmundssonar (ef ég man rétt) þótti ríða baggamuninn þegar hæfi umsækjenda var metið. Og líka skipun dómara í hæstarétt á sama tímaskeiði, þar sem sænskt námskeið í Evrópurétti gegndi sama hlutverki við ráðninguna og bókmenntanefndin, og var þá önnur menntun eða starfreynsla léttvæg fundin í samanburðinum. Að ekki sé talað um mat hæfisnefndar, enda ráðherrann ekki bundinn því mati lögum samkvæmt, eins og hann ítrekaði sjálfur þegar hann var krafinn skýringa.

Auðvitað verður að virða það þegar ríkisstofnanir eru það sem kallað er „sjálfstæðar“. Þó þær heyri undir ákveðinn ráðherra, og séu á ábyrgð hans, felst í þessari skipan mála að þær séu lausar undan beinum afskiptum stjórnmálamanna, að ráðherrar geti ekki vaðið þar um á skítugum skónum, rekið menn og ráðið eftir pólitískum línum. Markmiðið er að koma í veg fyrir pólitíska spillingu og tryggja fagleg vinnubrögð. Og þess vegna viljum við ekki að Steingrímur, í þessu tilfelli, skipti sér af því hvern stjórn bankasýslunnar ræður í forstjórastólinn. Eða hvað?

Á meðan þessu fer fram skipar sem sagt Ögmundur nefnd til að velta við steinum í gömlu saka- og dómsmáli. Það mál er ekki bara venjulegt sakamál, ekki bara spurning hvort einhverjir einstaklingar voru sekir eða saklausir, ekki bara spurning um það hvort einstaklingar voru ranglega dæmdir fyrir glæpi sem þeir aldrei frömdu, hvort íslenska dómskerfið framdi réttarmorð á saklausu fólki eða hvort lögreglan og fangaverðir hafi framið glæpi með því að níðast á sakborningum meðan þeir sátu í gæsluvarðhaldi. Nógu alvarlegt er allt þetta samt og tilefni til sérstakrar rannsóknar.

Guðmundar- og Geirfinnsmálin eru líka hápólitísk mál sem rötuðu inn í Alþingishúsið, alla leið upp í ræðustól þar, með eftirminnilegum hætti. Við rannsókn á þessum málum verður farið alla leið inn að kviku íslensks valdakerfis. Það mun hreyfa við einhverjum sem enn hafa hagsmuna að gæta eða halda um þræði valdsins. Þetta er ekki mál sem varðar uppgjör við löngu gengnar kynslóðir. Það brennur enn á skinni.

Þess vegna er það óskiljanleg ákvörðun hjá innanríkisráðherra að skipa varaþingmann úr eigin liði til að fara ofan í saumana á þessu máli. Með því leggur hann vopnin upp í hendurnar á pólitískum andstæðingum sínum, og hverjum sem er ef út í það er farið. Þegar og ef hitna fer undir einstaklingum eða klíkum vegna rannsóknarinnar verða störf nefndarinnar kölluð pólitísk aðför ráðherrans og flokks hans. Það þarf ekki annað en að rifja upp frasana sem flogið hafa vegna skipunar landsdóms og málareksturs hans gegn Geir Haarde til að átta sig á þessu. Og ráðherrann er varla svo skyni skroppinn að sjá það ekki?

Í þessu samhengi skiptir hæfi Arndísar Soffíu ekki máli. Eins og einn kunningi minn orðaði það: „Er þetta ekki svolítið eins og ef Björn Bjarnason hefði skipað Sigurð Kára?“

Eina skynsamlega skýringin sem ég get grafið upp á þessari nefndarskipan er náttúrulegt eðli Ögmundar Jónassonar: Hann þrífst á átökum og hávaða.

Alþingi Íslendinga var sett í dag. Eftir messu í Dómkirkjunni gengu þingmenn og forseti undir eggjahríð yfir í þinghúsið. Einn þingmaður var skotinn niður. Sem betur fer virðist hann hafa sloppið við meiriháttar meiðsli. Það gat farið verr.

Sjálfsagt hafa flestir sem mættir voru til að mótmæla á Austurvelli verið sjálfum sér til sóma. En of margir voru það ekki. Það er hættulegt að kasta eggjum í fólk.

Þeir sem finna hjá sér þörf til að skipuleggja, auglýsa og standa fyrir mótmælum verða að hugsa sinn gang. Þeirra ábyrgð er mikil. Ef mótmæli við Alþingi eiga áfram að vera vettvangur ofbeldisárása verður að taka í taumana með einhverjum hætti. Skipuleggjendur verða að axla sína ábyrgð og skilgreina betur hverju þeir hyggjast mótmæla og hvernig. Það gengur ekki að blása bara til einhverra mótmæla, þar sem hver er á sínum forsendum, og hóa saman með æsingaáróðri liði sem leggur líf annarra í hættu í skjóli nafnlauss fjölda.

Ef svo fer fram sem horfir endar þetta með óafturkræfum ósköpum. Það má ekki verða. Hagsmunasamtök heimilanna, og aðrir þeir sem hyggjast skipuleggja fjöldamótmæli, þurfa nú að hugsa sinn gang. Þjónuðu mótmælin í dag tilgangi sínum? Nei.

Eftir síðustu óeirðir á Austurvelli og árásir á heimili fólks hélt maður að fólk hefði lært sína lexíu. Það hafa augsýnilega ekki allir gert.

Ofbeldisárásir af því tagi sem áttu sér stað í dag eru óafsakanlegar. Ef þjóðin ætlar að sætta sig við að þetta verði venjan við setningu Alþingis, þá sitjum við öll í súpunni. Þessu verður að linna, og það strax.

Mótmælum verður að finna annan farveg.

Eins og rakið var í síðasta pistli fengu bankarnir sem reistir voru á rústum hinna gömlu húsnæðisskuldir almennings á hálfvirði, en krefja skuldarana samt sem áður um að borga allt upp í topp, þ.e.a.s þá sem geta önglað fyrir afborgunum. Hinir fá afskrifað eða eru settir á hausinn og kostnaðurinn við afskriftirnar leggst á hina bjargálna, til viðbótar við óumbeðna a.m.k. 40% hækkun sem þeir eru látnir greiða af skuldum sínum.

Tapið af útsölu húsnæðisskulda til nýju bankanna lendir á ríkissjóði, sem sækir tekjur sínar til skattgreiðenda. Bankarnir hafa hins vegar fengið upp í hendurnar fyrir lítið hreina gullgæs; gæs sem verpir rauðagulli, mánaðarlega fram í andlátið, án þess að geta sérstaklega átt von á því að sjá nokkurntímann út fyrir hreiðurbarminn: Bjargálna skuldara húsnæðislána.

Auðvitað er skattur fleira en tekjuskattur einstaklinga, en þeir sem eru bjargálna og borga tekjuskatt bæta þannig á sig tapinu af útsölu húsnæðisskuldanna og sitja þar með ekki í einni, heldur þrem súpum samtímis. Geri aðrir betur! Skyldi Njáll á Bergþórshvoli hafa þurft að láta segja sér slík tíðindi þrem sinnum, eins og þegar Þórður leysingjason vóg Brynjólf rósta á sínum tíma?

Og þær eru fleiri súpurnar.

Meðan þessu öllu fer fram, nokkuð friðsamlega að því er virðist, berst helsti hávaðinn í samfélaginu frá sérhagsmunahópum sem reyna af öllum lífs og sálarkröftum að koma í veg fyrir það að eitthvað breytist í þessu þjóðfélagi.

LÍÚ og málgagn þess mega ekki til þess vita að hróflað sé við kerfi sem gerði nokkrum fjölskyldum það kleift að baða sig upp úr kvótagulli, þó persónulegir baðsiðir fjölskyldumeðlimanna hafi skilið útgerðina í landinu eftir með 4-500 milljarða skuldabagga.

Bændasamtökin umhverfast í heilagri vandlætingu þegar minnst er á það að hugsanlega mætti stokka upp styrkjakerfi landbúnaðarins. Enginn er samt að tala um það í alvöru að leggja af opinberan stuðning við landbúnað. Aðeins að velta því upp hvort hægt er að gera kerfið skilvirkara. Að hver króna sem lögð er til þess nýtist betur, því erfitt er að sjá að núverandi kerfi þjóni markmiðum sínum almennilega, eða bændastéttinni ef út í það er farið. Að minnsta kosti er ekki annað að heyra en sauðfjárbændur beinlínis lepji dauðann úr skel. Og er garðyrkjubændum hleypt að þessari jötu? Hverjum þjónar þetta kerfi svo frábærlega að alls ekki má tala fyrir breytingum á því? Og hvers vegna mega skattgreiðendur, þeir sem leggja til styrkina, ekki hafa skoðanir á því hvernig með þá er farið?

Samtök atvinnulífsins, sem bölva og ragna yfir afskiptasemi hins opinbera þegar vel gengur, góla nú og kveina svo heyrist milli heimsálfa, jafnt yfir því hvað ríkið gerir og gerir ekki. Nú heimta samtökin sem sagt að hið opinbera standi í atvinnurekstri, alveg hægri vinstri, eins og í tísku er að taka til orða. Það er allt ómögulegt. Athafnamennirnir eru því miður sjálfir vita úrræða- og bjargarlausir. Þeir komast ekki út í sandkassann að reisa sína sandkastala nema Jóhanna og Steingrímur reimi fyrir þá skóna, renni saman úlpunni og setji á þá vettlingana.

Það er bölsótast yfir samningaviðræðum við ESB. Það má bara alls ekki ná ásættanlegum samningi, bara engum samningi, hvað þá að kjósa um hann í almennum kosningum. Hér verður helst allt að vera eins og það var og hefur alltaf verið. Reynslan er svo frábær af stjórnunarháttum íslenskra valdaafla að það má ekki svo mikið sem gjóa augunum á búskaparhætti hinum megin fjarðar. Það skal aldrei verða! Höldum okkur inni í formyrkvaðri spillingarbaðstofunni og vogum okkur ekki að líta út um gluggann, hvað þá að stinga hausnum út í gættina. Myrkrið hlýtur bara að vera enn svartara útifyrir. Skríðum aftur ofan í gamla lúsarbælið og breiðum upp yfir höfuð. Við höfðum það svo gott þar.

Þetta viðhorf sá ég í gær gamlan skólabróður minn kalla annað hvort víðsýni eða frjálslyndi, nema hvort tveggja hafi verið.

Af skoðanakönnunum verður það helst ráðið að meirihluti íslenskra kjósenda vilji gömlu valdaflokkana aftur. Kannski það skipti engu máli, úr því þeir sem nú ráða ferðinni hafi ekki megnað að breyta neinu sem máli skiptir? Það er öldungis alveg rétt að þeir hafa ekki komist áfram með ætlaðar breytingar, t.d. á þeim málaflokkum sem hér hafa verið til umræðu. Gömlu valdablokkirnar hafa lagt opinbera umræðu undir málþóf. Þá er ég ekki bara að vísa í ævarandi skömm fulltrúa þeirra, og fliss, inni á Alþingi.

Hér verður nefnilega allt að vera eins og það var. „Nýja Ísland“ á að verða eins og bankarnir: Skeyta bara „nýja“ framan við og láta þar við sitja. Jú, það má svo sem setja upp nýtt skilti, ef einhver nennir því. En alls ekki meira.

En þrátt fyrir mestu erfiðleikatíma og mótstreymi sem nokkur ríkisstjórn hefur glímt við, og sögulegar óvinsældir hennar, þá er stjórnarandstaðan jafnvel enn óvinsælli.

Kannski er þá von, eftir allt?

Nú berast af því fréttir að hinir svokölluðu „nýju bankar“ hafi fengið á útsöluverði skuldir sem „gömlu bankarnir“ áttu.Verðtryggð íbúðalán voru seld yfir í nýju bankana á 50% afslætti en íbúðalán í erlendri mynt með 45% afslætti. Þessi útsala var haustið 2008. Ekki mun hún hafa verið auglýst í blöðum eða með stríðsletri í gluggum bankaútibúanna, eins og annars er algengt með útsölur.

Í bókhaldi „nýju bankanna“ er skráð eign vegna húsnæðisskulda almennings því um það bil helmingur af því sem sama eign stóð í þegar „gömlu bankarnir“ fóru á hausinn, samkvæmt úttekt í DV í dag, miðvikudaginn 28. september. Tölurnar munu teknar úr yfirliti frá upplýsingasviði Seðlabanka Íslands.

Til þess að setja þetta í skiljanlegt samhengi er best að reyna tölurnar á eigin skinni.

Í dag standa húsnæðisskuldir okkar hjóna, skv. heimabankanum, í kr. 25.324.940,-. Þá upphæð vorum við komin með í fangið strax eftir hrun. Þegar „Nýi“ Arion banki keypti rúmlega 25 milljóna skuldina okkar, fékk hann hana sem sagt á 50% afslætti (við erum með verðtryggð lán í íslenskum krónum), eða á svona 12,6-7 milljónir. Ágætis kjör, svona til þess að gera, en ég verð þó að viðurkenna að ég keypti mér sjálfur úlpu í haust á svipuðum afslætti, og margar útsölur auglýsa jafnvel 70% afslátt, svo ekki er ástæða til að kvarta yfir þessum kjörum bankans.

En þó bankinn hafi fengið skuldina okkar á 12,7 rukkar hann okkur auðvitað um þessar 25,3. Skárra væri það.

Þegar við hjónin ákváðum að festa kaup á nýju raðhúsi í stað þess að fara út í fyrirliggjandi kostnaðarsamar endurbætur á gömlu húsi sem við áttum (ekki skuldlaust, vel að merkja), þurftum við að taka viðbótarlán. Þegar við fjögur (tveir yngstu strákarnir enn heima) vorum flutt í nýja húsið, 120m², fjögurra herbergja raðhúsíbúð með áföstum 30m² bílskúr, skulduðum við tvö lán í Búnaðarbankanum (eða hvað hann hét þá dagana), annað að verðmæti 12,7 og hitt upp á 5,7 eða samtals 18,4 milljónir. Íbúðin kostaði tæpar 24 milljónir svo við gátum talist eiga um það bil fjórðung í „húsinu okkar“. Þetta var árið 2005. Afborganir voru farnar að nálgast 100 þúsund á mánuði fyrir hrun, ef ég man rétt. Allt innan viðráðanlegra marka.

Nú er staðan hinsvegar sú að eignarhlutur okkar í eigin heimili er algerlega gufaður upp. Lánið hefur hækkað um 7 milljónir, eða nálægt 40% að krónutölu, en húsnæðisverð ekki í sama hlutfalli. Við myndum teljast heppin ef húsið stæði undir skuldinni, eins og kaupin ganga nú á eyrinni. Mánaðarlegar afborganir eru komnar hátt í 140 þúsund kall. Hálfrar milljónar króna hækkun „á ársgrundvelli“ eins og það væntanlega héti í bókhaldi bankans.

Nú má segja að við höfum bara reist okkur hurðarás um öxl. Hvern fjárann vorum við að skuldsetja okkur fyrir nýrri íbúð, hvað þá bílskúr, sem bíll hefur aldrei komið inn í? Á móti má segja að þetta hafi nú blessast, þrátt fyrir allt, því við höfum getað staðið í skilum með allar afborganir hingað til og ekki þurft að standa í biðröð eftir mat. Reyndar með smá greiðsluaðlögun og úttekt á viðbótarlífeyrissparnaði fyrst á eftir, vegna skyndilegrar, ófyrirséðrar útgjaldaaukningar, en nú er betra jafnvægi komið á að nýju. Við bara borgum og borgum, meira og meira, á meðan eignarhlutinn hefur minnkað og minnkað.

Á meðan óumbeðnar 7 milljónir hafa bæst við húsnæðisskuld okkar, og við leggjum bankanum fyrir vikið til a.m.k. hálfa milljón á ári aukalega, eru milljarðar afskrifaðir í slumpum hjá ræningjaflokkum sem tæmdu íslenska bankakerfið í skjóli spilltra stjórnmálamanna og -afla, og það um hábjartan dag. Ræningjarnir eru ekki settir á hausinn við afskriftirnar og geta byrjað aftur með „hreint borð“ og þykk peningabúnt í rassvösunum, sem passað er upp á að alls ekki séu notuð til að grynnka á skuldunum.

Til eru „almennir borgarar“ sem fóru offari í lántökum og eyðslu, ráða ekki við afborganir og sitja því í súpunni. Skuldir þeirra verður að afskrifa. Skuldir sumra annarra hafa verið skornar niður í 110% af íbúðarverðmætinu, til að hægt sé að mjólka viðkomandi eitthvað áfram.

Og hvar lendir kostnaðurinn af öllum þessum afskriftum? Eða gufar hann bara upp?

Sennilega eru það ekki þeir sem misst hafa „eignir sínar“, þ.e.a.s. hafa þurft að flytja út af heimilum sínum, sem sitja í súpunni.

Það erum við, sem misst höfum eignir okkar en fáum náðarsamlegast að búa áfram heima hjá okkur. Á meðan við borgum.

Ég sá að Guðni Ágústsson var að skrifa í Fréttablaðið sl. laugardag og renndi yfir greinina. Kjarni hennar er sá að Evrópusambandið sé slæmt og beiti fúlgum fjár til að reka einhliða áróður fyrir sjálfu sér hér á landi, í því augnamiði að fá Íslendinga til að samþykkja inngöngu í sambandið þegar þar að kemur. Guðni, eins og aðrir Evrópusambandsandstæðingar, hafnar því að nú fari fram samningaviðræður milli Íslands og ESB. Um sé að ræða bullandi aðlögun með tilstyrk peningavalds sem erfitt eða ómögulegt sé að keppa við. Gott ef allt íslenska stjórnkerfið, eins burðugt og það nú er, er ekki á mála hjá þessu formyrkvaða sambandi, sem kennir sig við Evrópu.

Guðni er auðvitað ekki einn á báti í þessum málflutningi. Þar er saman komið allt svartasta afturhald landsins, sá söfnuður sem ræður nú um stundir ríkjum í Framsóknarflokknum en stjórnar stefnu Sjálfstæðisflokksins bak við tjöldin, ásamt nokkrum framsóknarmönnum sem enn hafa ekki ratað heim úr Vinstri grænum. Þessi flokkur sameinast í klúbbi sem kallar sig Heimssýn, eins furðuleg öfugmæli og það nú eru.

Nú verð ég að taka það fram að ég geri engar athugasemdir við það að menn hafi efasemdir um Evrópusambandið. Ég hef þær töluverðar sjálfur, en neita þó að taka afstöðu, hvað þá einarðlega, fyrr en það liggur fyrir svart á hvítu um hvað málið snýst. Í mínum huga er það óskynsamlegt, svo ekki sé dýpra í árinni tekið, að taka bjargfasta afstöðu til mála sem óvissa ríkir um, hvað þá skjala sem enginn hefur séð, af þeirri einföldu ástæðu að þau hafa ekki enn verið skrifuð. Sem sagt: það er jafn lítið vit í því, á meðan fuglarnir eru enn í skógi, að ákveða að þeir séu óætir og að þeir séu ljúfmeti.

Út frá þessum skilningi á skynseminni sé ég litla skynsemi í því að fara inn á öfugmælaslóðina skynsemi.is. að ábendingum Guðna Ágústssonar í Fréttablaðinu.

Og nú fer ég loksins að komast að efninu.

Landsvirkjun hefur í gegnum tíðina verið sökuð um að standa í „aðlögun“ til að greiða fyrir virkjanaframkvæmdum víða um land. Aðlögunin hefur t.d. falist í því að borga fyrir vatnsveitu sveitarfélags, vegagerð og samgöngubætur ýmsar, fundarsetur sveitarstjórnarmanna, uppsetningu ferðamannamiðstöðva og menningarsetra, stundað óeðlileg afskipti af bændum og jarðeigendum, jafnvel með hótunum, o.s.frv. o.s.frv. Sumir hafa gengið svo langt að kalla þetta mútur, við litla hrifningu, a.m.k. framsóknar- og sjálfstæðismanna sem finnst það eðlilegt og sjálfsagt að Landsvirkjun borgi kostnaðinn af allskyns braski sem fylgir framkvæmdum, og jafnvel bætur til viðkomandi. Það sé t.d. alls ekki eðlilegt að hreppsnefndir borgi fulltrúum sínum laun og kostnað vegna funda sem Landsvirkjun biður um að séu haldnir! Og auðvitað er það fráleitt að gera því skóna að hreppsnefndarmenn og misvel stæðir bændur láti formúgur fjár hafa áhrif á afstöðu sína til virkjanaframkvæmda í nágrenninu?

Þessar greiðslur eru náttúrulega líka í íslenskum krónum?

Hvernig var það hér um árið? Var nokkuð afdankaður bæjarstjóri fyrir austan dubbaður upp í embætti á vegum erlends álrisa? Jafnvel kallaður upplýsingafulltrúi eða eitthvað álíka? Og sendur svo norður í Þingeyjarsýslur til að upplýsa lýðinn þar um ágæti viðkomandi fyrirtækis og framkvæmda á þess vegum? Ég man ekki eftir því að Guðni Ágústsson eða Framsóknarflokkurinn gerði athugasemdir við þetta, verandi þó í ríkisstjórn með íhaldinu? Enda sjálfsagt óþarfi, því ekki hefur verið um að ræða einhliða áróður um ágæti viðkomandi fyrirtækis, eins og reyndin er hjá Kóka kóla og ESB. Engin aðlögun þar í gangi heldur aðeins sjálfsögð þjónusta við íbúa landshlutans sem áttu heimtingu á því að fá réttar og nákvæmar upplýsingar. Og hver var færari um að veita þær en fyrirtækið sjálft?

Hvort sem menn vilja trúa því að nú séu í gangi heiðarlegar samningaviðræður við ESB eða ótímabær og óumbeðin aðlögun í skjóli fjármagnsyfirburða og hvort sem menn vilja halda því fram að um sé að ræða eðlilega þátttöku í kostnaði vegna virkjanaframkvæmda eða lítt duldar mútur, er ljóst að sínum augum lítur hver silfrið.

Og hvað á að kalla menn sem vilja gjarnan þiggja aurinn með annarrri hendi en fúlsa við honum með hinni?