Fréttablaðið fjallaði um Landspítalann í hásæti forsíðu sinnar fimmtudaginn 20. nóvember sl. Í fréttinni segir frá því að fækka þyrfti um allt að 100 manns á spítalanum vegna 1,5 milljarðs niðurskurðar á framlögum til hans í fjárlögum. 

Þetta er vægast sagt undarleg frétt. Allir ættu að gera sér grein fyrir því nú að fjármagn til Landspítalans er ekki hægt að skera meira niður. Ofan í langvarandi niðurskurð á öllum sviðum samfélagsins, ekki síst velferðarsviði, kom efnahagshrun með „tæknilegu gjaldþroti“ ríkissjóðs og algeru auraleysi. Heilbrigðisstarfsfólk, allur almenningur, þáverandi ríkisstjórn og stjórnarandstaða sáu að fjársveltið var ekki bara búið að „naga alla fitu og hold af beinum“ heilbrigðiskerfisins heldur farið að skaða það svo alvarlega að raunveruleg hætta steðjar að heilsuvernd þjóðarinnar til langframa.

Ríkisstjórnin sem tók við þrotabúi ríkissjóðs vorið 2009 átti ekki margra kosta völ við útdeilingu fjár til almannaþjónustu, með sannkallaðar drápsklyfjar, 230 milljarða skuldabagga, á bakinu. Hún kepptist við, hvort sem henni líkaði betur eða verr, að greiða niður skuldir skv. áætlun Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og náði að létta baggann um 200 milljarða. Í botnfrosnu hagkerfi var það töluvert afrek. En fyrir vikið sat velferðarkerfið á hakanum, svalt eiginlega til óbóta á meðan.

Stjórnarandstaðan, ekki síst Framsóknarflokkurinn, gagnrýndi þessar áherslur í ríkisfjármálum harðlega og sagðist framar öllu öðru vilja standa vörð um heilbrigðiskerfið og grunnþjónustuna.

Nú er Framsóknarflokkurinn kominn í ríkisstjórn. Og formaður fjárlaganefndar, sem áður talaði af mikilli sannfæringu um eflingu heilbrigðiskerfisins og grunnþjónustunnar, opnar nú ekki munninn nema til þess að sannfæra fólk um mikilvægi hallalausra fjárlaga. Annað skipti ekki máli og lítur því á samfélagið eins og einn allsherjar blóðvöll.

Hvað hefur þá breyst? Það er góð spurning. Í svari við henni kæmi m.a. fram að staða ríkissjóðs hefur snarbatnað frá 2009, frost er að þiðna úr jörðu, framkvæmdir fara vaxandi og tekjur aukast. Væri ekki ráð, og í samræmi við fyrri yfirlýsingar núverandi stjórnarflokka, að nýta hluta þeirra aukatekna til að efla skóla og heilsugæslustofnanir? Hefur formaður fjárlaganefndar öllu gleymt?

Margir gætu séð fyrir sér þá „sviðsmynd“ að efnahagsbatinn væri að stórum hluta nýttur til að greiða niður erlendar skuldir, og lækka um leið grátlegan vaxtakostnað, en framlög til heilbrigðis- og menntamála yrðu jafnframt aukin þannig að skömm væri allavega ekki að. Enginn biður víst um sóma þessi misserin.

Á meðan landið rís jafnt og þétt, og Framsóknarflokkurinn er upptekinn við að deila út sprungnum blöðrum úr kosningabaráttunni, leikur Sjálfstæðisflokkurinn lausum hala í heilbrigðis- og skólakerfinu.

Nýjustu fréttir, ofan í læknaverkföll og landflótta heilbrigðisstétta, að segja þurfi upp hundrað manns til viðbótar á Landspítalanum miðað við fyrirliggjandi fjárlagafrumvarp, er ekki hægt að túlka nema á einn hátt: Flokkurinn ætlar grímulaust að ganga milli bols og höfuðs á hinu opinbera velferðarkerfi til þess að færa svo þjónustuna upp í hendurnar á einkaframtakinu, með tilheyrandi gróðabralli, kostnaði fyrir almenning, bruðli og ringulreið.

Miðað við fjárlög yfirstandandi árs, þar sem ódýrasta heilbrigðisþjónustan var þurrkuð út á bak við tjöldin meðan heilbrigðisráðherra kyrjaði opinberlega sönginn um „að forgangsraða fjármunum til Landspítalans“, og miðað við fyrirliggjandi frumvarp ársins 2015, blasir við alger skortur á heilbrigðri skynsemi í heilbrigðismálum þjóðarinnar.

Vill fólk þetta?

Nýverið upplýsti Styrmir Gunnarsson að hann hefði stundað njósnir. Hann borgaði einhverjum fyrir að upplýsa um athafnir, orð og skoðanir samborgara sinna. Peningana til að standa undir þessari glæpastarfsemi útvegaði bandaríska sendiráðið, Sjálfstæðisflokkurinn og Morgunblaðið.

Nú kemur það í sjálfu sér engum á óvart að þessir aðilar séu njósnarar. Bandaríkjamenn, flest ríki ef út í það er farið, halda úti misöflugu njósnaneti um heim allan og litla Ísland er auðvitað ekki undanskilið. Morgunblaðið og Sjálfstæðisflokkurinn hafa haldið úti eigin eftirlitskerfi um íslenska borgara áratugum saman, en eins og t.d. kemur skýrt fram í ævisögu Gunnars Thoroddsen, hafði Sjálfstæðisflokkurinn njósnara á vinnustöðum og í tómstundafélögum, í landshlutum og borgarhverfum, til að flokkurinn gæti í gegn um pólitískar valdastöður tryggt brautargengi „réttþenkjandi“ en hamlað framgangi annarra, ekki bara á vinnumarkaði, heldur líka í einkalífinu – t.d. með pólitískri úthlutun bankalána – vegna „óæskilegra“ skoðana þeirra.

Og Styrmir sem sagt safnaði upplýsingum um samborgara sína í skýrslur, svo hægt væri að hafa aðgengilegt yfirlit yfir það á einum stað hverjir mættu fá vegabréfsáritanir til Bandaríkjanna og hverjir ekki, hverja mætti ráða í bankastjóra- og skólastjórastöður hringinn í kringum landið og hverja alls ekki, hjá hverjum lögreglan þyrfti að hlera símann – og svo framvegis. 

Þetta allt hefur svo sem lengi verið almenn vitneskja, en harðlega neitað af Sjálfstæðisflokknum og fótgönguliðum hans, og Morgunblaðinu, sem jafnvel hefur verið kallað fréttablað en ekki það áróðursrit sem það er og hefur alltaf verið.

Það sem er skemmtilegast við allan þennan óhroða, sem lengi hefur verið við lýði en er smám saman að koma upp á yfirborðið, er að Flokkurinn og Blaðið, hafa alla tíð haldið uppi orðræðu um frelsi og lýðræði; frjáls viðskipti og helgan rétt hvers einstaklings til orðs og æðis. Flokkurinn hefur blóðrist næst hjarta sínu orðin: „Gjör rétt. Þol ei órétt“. 

Ekki þarf að leggjast í mikla orðsifjafræði til að átta sig á því að starfsemi og skipulag Sjálfstæðisflokksins og málgagns hans, sem lýst hefur verið hér að ofan, stangast algerlega á við hina meintu helgidóma; raunveruleikinn lýsir miklu þoli fyrir hverskyns órétti en fátæklegu réttlæti – og gríðarlegum, pólitískum hömlum á frelsi einstaklinga.

Það sem er aftur á móti sorglegast við allan óþverrann sem þeir Styrmir og Gunnar lýsa í starfi Sjálfstæðisflokksins og Morgunblaðsins er þetta: Ekkert hefur breyst. Eftirlitskerfið er þarna, og enn í fullu brúki. Vitaskuld er því harðlega neitað, en sannleikurinn mun koma í ljós síðar, á sama hátt og dæmin sem hér hafa verið rakin.

Ekkert er við það að athuga að fólk hafi mismunandi skoðanir á því hve mikil þátttaka hins opinbera í samfélaginu eigi að vera, hve umfangsmikið opinbert velferðarkerfi sé, skattheimta o.s.frv. Ekkert er heldur við það að athuga þó fólk taki afstöðu, jafnvel trúarlega, gegn ákveðinni pólitík, eins og t.d.  jafnaðar- og vinstristefnu, nú eða frjálshyggu. Sjálfsagt og eðlilegt er að takast á um pólitískar stefnur og áherslur og berjast fyrir sannfæringu sinni.

Óskiljanlegt er aftur á móti að heiðvirt fólk skuli leggja nafn sitt við þau myrkraverk sem Styrmir Gunnarsson og Gunnar Thoroddsen hafa lýst að Sjálfstæðisflokkurinn og Morgunblaðið stunda.

Nú er hafin í fjölmiðlum skipulögð gagnsókn Framsóknarflokksins vegna hroðalegrar útreið-ar í skoðanakönnunum nýlega. Grunnstefið í gagnsókninni er margfræg skuldaleiðrétting sem enn einu sinni mun vera á næstu grösum. 

Tónninn sem spunameistarar flokksins hafa slegið, og hljómar nú í blað- og Netheimum, er þessi: Spunameistarar á vegum fyrri stjórnvalda slá því ryki í augu almennings að skulda-leiðrétting Framsóknarflokksins sé „köld pizza í boði skattgreiðenda“. 

Gallinn við spuna framsóknarmanna nú er hins vegar sá að það eru ekki bara nokkrir launaðir lygalaupar sem tjá sig og sjá í gegn um blekkingarleikinn, heldur allur almenningur. Nánast allir kjósendur Framsóknarflokksins hafa glatað trúnni, nema helst þeir sem gegna trúnaðarstörfum eða eru flokksbundnir. 

Trúnaðarbrestur hefur orðið vegna þess að fólki var lofað miklum peningum frá útlendum hrægömmum til að lækka húsnæðisskuldir sínar en það fær eitthvað allt annað. Það fær a) heimild til að borga sjálft niður eigin skuldir með viðbótarlífeyrissparnaði sínum, b) tugi en ekki hundruð milljarða, c) skattfé úr ríkissjóði – en sér á sama tíma á bak tugmilljarða auðlindaarði til sægreifa. Þessu hefur fólk nú áttað sig á, jafnt tortryggnir sem vongóðir og trúgjarnir. Það hefur ekki þurft neina spunameistara til að útlista þennan veruleika. Hann blasir við. 

Segja má að kosningaspuninn hitti nú skapara sinn, forsætisráðherrann og hans fólk, í andlitið eins og blaut tuska. 

„Spunameistari“ er nýyrði í málinu, skrauthvörf fyrir gamalt samheiti sem ekki þykir nógu fínt nú á „öld mannauðsstjórans“, en á djúpar rætur í málinu, alla leið aftur í Brennu-Njáls sögu. Þar segir (kaflar 65 og 67): „Þorgeir [Starkaðarson] bað þá feðga [Valgarð gráa og Mörð son hans] liðveizlu og aðgöngu, en þeir fóru lengi undan og mæltu til fé mikið.“ Skömmu seinna fór Þorgeir að finna Mörð og undi illa við stöðu mála, hafði enda keypt liðsinni hans dýru verði, segir: „Vil ég nú, að þú hugsir nokkra ráðagerð og leggist djúpt“, og lofar góðum bónus ef vel tekst til. „„Sýnist það jafnan,“ segir Mörður, „að ég er fégjarn, enda mun svo enn[…]““, og leggur á ráðin sem duga.

Hvað hefur breyst frá söguöld? Helst það, að séð verður, að í stað eins þá þiggur nú fjöldinn allur góð laun fyrir ráðgjafarstörf hjá stjórnvöldum. En markmiðin virðast lítið breytast:

Hálfan sannleik segir oss,

sérhagsmunavörður.

Spinnur, vendir kvæði í kross,

kallast Lyga-Mörður.

Af því ég kvartaði hér á síðunni um daginn yfir læknisheimsókn finnst mér ég skyldugur  að segja frá framhaldinu. Ekki af því neinum komi læknisheimsóknir mínar við, né að vanheilsa mín eða heilbrigði eigi erindi við nokkurn mann, heldur vegna þess að pistillinn var dálítill áfellisdómur yfir þjónustunni, og um leið heilbrigðiskerfinu.

Þess vegna vil ég segja frá því að ég pantaði nýjan tíma, til að ljúka því sem út af stóð síðast, og ákvað að prufa um leið annan lækni. Ég hringdi náttúrlega milli 8 og 9 á föstu-degi, í vetrarfríinu, og fékk tíma strax í vikunni á eftir. Og skemmst er frá því að segja að ég fékk afbragðsþjónustu. Þurfti varla að biðja um neitt sjálfur, því læknirinn virtist vera með það á hreinu hvað væri sjálfsagt og eðlilegt að athuga hjá karli þessum. Sendi beiðni til bæklunarsérfræðings um myndatöku á hnénu, aðra um blóðprufu og så videre.

Svo hringdi ég í röntgen og fékk hentugan tíma þannig að ég gæti afgreitt bæði hálsliða-myndatökuna og blóðprufuna í sömu ferðinni. Og þar fékk ég líka afbragðs þjónustu, mun betri en ég hafði búið mig undir. Frá því ég meldaði mig í afgreiðslunni og þangað til ég var kominn aftur út í bíl, leið innan við hálftími. Mér fannst það barasta vel gert. Engum virtist detta það í hug í þessari heimsókn að „tíminn væri útrunninn“ áður en lokið var við að gera það sem um var beðið. 

Lærdómurinn af þessu er auðvitað sá að starfsfólk heilbrigðisþjónustunnar er undantekn-ingarlítið framúrskarandi. Ekki er við það að sakast vegna biðraða, tímaskorts, álags eða óhóflegs biðtíma eftir þjónustu. 

Við hverja er þá að sakast?

Það er við þá að sakast sem skipta þjóðarauðnum. Það er við þá að sakast sem hefur á 70 árum tekist að byggja upp þjóðfélag sem sólundar arðinum af óhemju verðmætum auðlindum svo forkastanlega, að ekki er hægt að veita öllum þessum fáu hræðum sem hér hafast við sómasamlega grunnþjónustu. Bara sumum.

Verðmæti auðlindanna innan okkar lögsögu er meira en yfirdrifið til að tryggja hverri einni og einustu af þessum 300 þúsund hræðum sem hér hafa kastað akkerum ásættanlega lífsafkomu og velferð. Til þess þyrfti ekki einu sinni að skipta nokkurnveginn jafnt, eins og margir óttast meira en pestina. Þrátt fyrir hófleg en sæmileg lífskjör fyrir alla, gætu þeir sem burðast með þörf til maka krókinn, samt gert það.

Núverandi þjóðfélagsgerð er mannanna verk sem auðvelt er að breyta. Auðurinn er nægur og fólkið er fátt. Landið er að vísu stórt miðað við fólksfjölda og innviðir hlutfallslega dýrir í samanburði við milljónaþjóðir. En það er engin afsökun. Hér á landi er vandinn fyrst og fremst alger skortur á stjórnvisku. 

Það er illt og bölvað.

Ég var hjá lækni áðan, á heilsugæslunni á Selfossi, held ég. Allavega á einhverju sem heitir Heilbrigðisstofnun Suðurlands. Ég var reyndar búinn að lenda í basli með tímapöntunina, en eins og fólk veit er það ekki heiglum hent að fá tíma hjá lækni – og alls ekki heimilislækninum þess. Þegar ég hringdi var mér tjáð að ekki væri hægt að pantan tíma nema milli kl. 8 og 9 á föstudögum. Væntanlega vegna þess að þeim sem þurfa að komast undir læknishendur er hollast að flækjustigið sé sem allra, allra mest.

Þetta var á þriðjudegi, minnir mig: „Það er allt fullt í þessari viku“, sagði kvenmannsrödd í símann. „Það er allt í lagi þó ég komist ekki að fyrr en í næstu viku“, sagði ég, „þetta er ekki spurning um líf eða dauða“. „Við tökum ekki við tímapöntunum fyrir næstu viku fyrr en á föstudaginn. Hringdu milli 8 og 9“, sagði konan. Ég, sem er vanur að taka mark á því sem fólk segir og hvorki nenni né kæri m ig um að standa í málalengingum, kvaddi.

Og þar sem ég er að kenna milli 8 og 9 á föstudögum, og hef það ekki fyrir sið að hlaupa úr kennslu til að tala í símann, liðu næstu tveir, þrír föstudagar milli 8 og 9 án þess ég væri nokkru nær því að komast til læknis. Þá bauð kona mín mér að hringja fyrir mig og reyna að fá tíma. Hún er sættir sig ekki við lélega þjónustu, er sjálf landsfræg af störfum sínum við afgreiðslu í apótekum, gleraugnaverslunum, íþróttavörubúðum og víðar fyrir afburða þjónustu. „Þú átt tíma á miðvikudaginn kl. 13.40“, sagði hún þegar hún kom heim úr vinnunni einn daginn. 

Og ég var mættur tímanlega. Borgaði minn 1200 kall með bros á vör og settist í biðstofunni. Svo var kallað á mig. Nokkurn veginn á réttum tíma. Læknirinn tjáði mér að læknanemi á 6. ári væri inni hjá sér að fylgjast með, spurði hvort það væri í lagi mín vegna. Ég hélt nú það, heilsaði nemanum, ungri stúlku sem sýnilega var komin nokkra mánuði á leið. Ég spurði hana hvort hún þekkti nokkuð tengdadóttur mína, hana Bryndísi? „Ert þú pabbi hans Ragnars“, spurði hún strax og brosti sínu blíðasta. „Við Bryndís erum saman í bekk“. 

Svo settist ég á móti lækninum við skrifborðið og hóf upptalningu á því sem hrjáði mig. Ég hafði dottið af baki í sumar, sagði ég, og viðbeinið skagar síðan upp úr vinstri öxlinni, „en fyrir nokkrum vikum fór ég að finna til í þessu, ekki endilega við átak, heldur við ákveðna hreyfingu. Getur verið að beinendinn sé farinn að skemma eitthvað vöðvann eða vefinn þarna í kring?“ spurði ég. Það taldi læknirinn útilokað, og þar með virtist málið dautt. „Ég er líka enn að drepast í hálsinum eftir byltuna“, sagði ég, „á erfitt með að snúa hausnum, t.d. þegar ég er að keyra og þarf að athuga hvort nokkuð er að koma bíll“. Doktorinn lét mig snúa hausnum til að sýna hvar og hvernig ég fyndi til. Svo settist hann við tölvuna og fór að skrifa beiðnir, annars vegar um myndatöku á hálsliðunum og hinsvegar um sjúkraþjálfun. „Sjúkraþjálfarinn getur hugsanlega eitthvað gert varðandi öxlina,“ sagði hann uppörvandi.

Nú ætlaði ég að impra á næsta krankleika – hægra hnéð tvöfalt af bólgu eftir gömul íþróttameiðsli svo ég kemst ekki upp eða niður stiga nema skáskjóta mér, hvað þá að geta farið í göngutúra, eins og sagt er að hollt sé að gera. „Væri kannski hægt að mynda hnéð í leiðinni, eða þarf kannski frekar að tappa af því?“ 

En ekki aldeilis: „Nú er tíminn búinn. Næsti sjúklingur kemur klukkan tvö“, sagði hann og benti máli sínu til stuðnings á klukku ofan við dyrnar. Og það breytti engu þó ég maldaði í móinn og spyrði hvort ég þyrfti virkilega að panta annan tíma og borga annað komugjald til þess að fá þjónustu við hnénu og því öðru sem ég hafði ætlað að láta tékka á, „hvers lags þjónusta er þetta eiginlega?“ og farið að síga aðeins í mig. „Já, þú býrð á Selfossi, svo það er ekki langt að keyra“, sagði hann kotroskinn, og bætti við: „Svo hringir þú bara og pantar tíma í röntgen þegar þér hentar. Já, og þú þarft að borga í afgreiðslunni þegar þú ferð út – fyrir beiðnina“. 

Svo þykist fólk vera hissa á því að karlmenn séu almennt tregir að leita sér lækningar áður en það er of seint.

Ég er samt alveg viss um að læknaneminn lærði sína mikilvægu lexíu: Svona á ekki að gera.